Одам улғайгани сари хотираларига суянадиган бўлиб қолар экан. Ёдда қолган эҳтиросли дамларни эслаш менимча бир маним касалим эмас. Шу боис, тортинмасдан мозийнинг энг ёрқин лаҳзаларига шўнғиб, сизни ҳам ўша ардоқли дамлардан баҳра олишга таклиф этсам. Бу саёҳатим орқали ўйини ёдимда қолиб кетган 7та клубни зиёрат айласам. Қаршимассиз-а?!
Ишончим комилки, бу сайрда сиз зерикиб қолмайсиз. Яқин ўтмиш футболи ҳозиргидан кўра ранг-барангроқ бўлганига иқрор бўласиз қайтанга. Энг ёмон томони, ички бир ҳис ила ҳозир ҳикоя қилинадиган “олтин клублар” қайта туғилмаслигига-да ишонишга мажбур бўласиз. Кетдик бўлмаса…
ЭЛ-КЛАСИКОИНГГАЯМ…
“Валенсия”. 2000-2001 йиллар.
Бараха, Мендьета, Жукич, Айяла, Кили, Захович, Алонсо, Карью, Висенте, Ангуло, Аймар ва албатта, Сантяго Канисарес… Азизлар, бу йигитларнинг ҳаммаси битта жамоада эди, эшитяпсизми, битта жамоада!
Ҳозирда ҳам ушбу клуб ўз номига эга ва пешқадамлар сафида юради. Бироқ, Эктор Купер бошлаб берган ўйинлар умуман бўлакча эди. Раньери ўрнига келган аргентиналик мутахассис “Валенсия”ни ЕЧЛ финалига олиб чиқди. Ҳай, ўша пайтлари ҳам “Реал” кучли эди, енгилди. Ўша имконият бой берилган финалдан бир йил ўтиб, ушбу клуб яна финалда. Заховичнинг ноаниқ зарбаси эсингизга тушиб кетдими, унда сиз ҳам ўша куни немисларга эмас, шу йигитларга мухлислик қилгансиз. Ўйин ёдимда, “Бавария”дан кучлироқ ва ёқимлироқ эди ўша куни “Валенсия”.
Эктор Купер даҳо эди. 2001 йили у кетгач ҳам, клуб йўқолиб қолмади. Энди Рафа Бенитес бошчилигида ярқиради. “Валенсия”, ҳазилакам эмас, 31 йиллик танаффусдан сўнг Испания чемпиони бўлди. Эл-класико деган сўзлар вақтинча испан луғатидан олиб ташланган дамлар эди у!
Футболчиларни қайтадан ўқиб кўринг-эй, бир жамоадаям шунча йигит бўлама???
БАТИ-ГОЛ АСРИ
“Фиорентина”. 1997-99 йиллар.
90-йиллар бошида оёққа турган “Фиорентина” таркибида жуда кўп юлдузлар ўйнаб кетишди. Ўх-хў… Лаудрупларнинг каттаси, Эффенберг, Баяно, Руи Кошта, Луис Оливейра, Андрей Канчельскис… Лекин бу жамоа ҳақида гап кетганида, ҳамма бир овоздан битта одамни эслайдилар: БАТИСТУТА! Ҳа, Бати-голни.
Батистутанинг ўйини туфайли мен “Фиорентина”нинг либосини яхши кўриб қолган эдим. У ўртамиёна жамоани бир ўзи буюк клуб қила олиш салоҳиятига эга эди. “Фиорентина” чўққивор натижалар қайд этиб ташламаган бўлиши мумкин, аммо тан олинг, “фиалкалар” А сериянинг “кичик жаҳон чемпионати” деб аталишига қисман бўлса ҳам ҳисса қўшганлари аниқ-ку!
Бати-гол эса вафо рамзи эди. Уни мухлислар суярдилар. Флоренцияда унинг ҳайкали ҳам бор. Жамоа инқирозга учраб, энг ардоқли юлдузини сотишга маҳкум этилганда ҳам, “Рома”га бориб эски клубини эсдан чиқариб юбормади у. Баъзиларга ўхшаб. Римликлар таркибида ўйнаб “Фиорентина” дарвозасига гол уриб, ушбу голини нишонламаган ҳам, флоренциялик мухлисларнинг қучоғида кўз ёши қилган ҳам шу аргентиналик ўғлон бўлади.
“Фиорентина” асосан молиявий инқирози туфайли шўнғиб кетган, дейишса, мен ишонмайман. “Фиорентина” Батистутасидан айрилганидан кейин тугади. Мен учун!
МАРАДОНАПОЛИ
“Наполи”. 1984 – 91 йиллар.
1986 йил. Ёш бола эдим. Уйимизга Жиззахдан тоғам келдилар. Бугун Марадона ўйнайди, дедилар. Демак, жаҳон чемпионати бўлаётган пайтлар экан. Биргина шу гап, Марадона аталмиш номнинг ҳаддан ташқари жарангли янграши мени қўшнимизнинг уйида дадам билан Аргентина иштирокидаги ўйинни томоша қилишга ундади. Футболга шундан кейин қизиққанман. Менинг ҳаётимда Марадона шундай бурилиш ясаган.
Кейин, катта бўлиб, маълумотларни варақлаб кўрсам, бу юлдуз бир менинг эмас, Неаполь деб аталмиш шаҳарни ҳам футболга қизиқтирган биринчи шахс экан. Шу боис ҳам, италиялик журналистлар “Неаполь футболи тарихида битта воқеа бўлган, холос. У ҳам бўлса 1984 йили клуб президенти Коррадо Ферлайно аргентиналик Марадонани 12 миллион доллар эвазига жамоа сафига олиб келгани..” дейишмас экан бежизга.
Ростан ҳам, бўлди, бошқа воқеалар йўқ бу клуб тарихида. Чира Феррара, Сальваторе Баньи, де Наполи, Карека, Алемао, Жанфранко Зола… деган юлдузларнинг ўйнаганини ҳам кимдир эсга олмоқчидир. Келинг, санаб ўтирманг! Кераги йўқ, барибир Марадона турган паллани боса олмайди.
“Наполи” шу йигит билан бошланган эдими, унинг тугаши ҳам унга боғлиқ бўлиши керак, тўғрими? 1990 йилги ЖЧ Италияда ўтган, биласиз. Ўша мундиалнинг ярим финали – Аргентина ва Италия ўртасидаги ўйин келиб-келиб Неаполдаги стадионда кечган, уни ҳам биласиз. Марадона шимолий италияликларни Аргентина термасига мухлислик қилишга ундаганини ҳам билсангиз керак? Мухлислар унга жавобан “Диего, биз сени яхши кўрамиз, аммо Италия – ватанимиз!” деган катта баннер кўтариб ўтиришганини ҳам кўргансиз. Ўйин италияликларнинг финалга йўлланма олиши билан тугади. Шундан кейин бошланди ҳаммаси. Марадона Италиянинг душманига айланди-қолди. Допинг қабул қилингани учун 15 ойга футболдан четлатилди. “Наполи” топ-клуб даражасидан оддий, ўртамиёна жамоа мавқеига тушиб кетди. Жуда тез.
Неаполга борсангиз, сизга фақат битта ривоятни сўйлаб беришади. Шуни. Чунки уларнинг бошқа тарихлари йўқ. Начора…
“Cirio” ЭРТАГИ
“Лацио”. 1999-2001 йиллар.
1993 йили “Лацио”га Cirio концерни бошлиғи Сержио Краньотти президент этиб сайланди. У жамоани олдинга ундади. Фавалли, Фузер, Синьори, Краверо, Гаскойн, Бокшич, Маркежани сингари етук ўйинчилар римликлар либосини кия бошлашди. А Серия Марадонадан кейин янги юлдузларни, янги клубларни кашф этиш тараддудида эди.
Швед Свен Йоран Эриксон келгач, бу клуб ваҳший бўрига айланди. (Римни назарда тутяпмиз, тағин “Рома” мухлисларининг жаҳли чиқмасин:) Ахир, ўзими, клубга Кристиан Вьери, Марсело Салас, у пайтлари ҳали танилмаган Павел Недвед, Матиас Альмейда ва Роберто Манчини ташриф буюрган эди.
Кубок эгалари кубоги деган турнир ёдингиздая? Ўша кубокнинг охирги вакили айнан “Лацио” бўлади. “Мальорка”ни енгар пайти, бу клуб салдан сўнг ЕЧЛ ғолиби “Манчестер Юнайтед” устидан ҳам муваффақиятга эришиб, бу маънодаги суперкубокнинг ҳам сўнгги вакилига айланиб қолажагини билмасди.
2000 йил эсингизда бўлса, А серия ҳозирги АПЛга ўхшарди. Чемпионлик учун бир йўла бешта жамоа кураш олиб борган даврлар. “Юве”, “Милан”, “Интер”, “Лацио” ва “Парма” (Дарвоқе, “Парма”нинг тақдири ҳам “Лацио”га ўхшаш бўлгани учун бу саҳифада “Парма”ни ҳам бор деб ҳисоблайверинг. Бир-бирига ўхшатаман шу жамоаларни негадир)
Мен учун ўша “Лацио” нимаси билан қадрли эди? Менимча, бу жамоа шиддат борасида А Серия жамоаларига ўхшамасди. Нимасидир Британия футболини эслатарди. Бошқача об-ҳаво олиб кирган эди совуқ Римга.
2002 йили юқорида номи зикр қилинган концерн банкротга учради. Рим жамоаси бозорга айланиб кетди. Олди-сотди: Недвед ва Салас “Юве”га, Раванелли ва Верон Англияга, Креспо ва Станкович “Интер”га, Неста “Милан”га, Поборский “Спарта”га, Диего Симеони “Атлетико”га сотиб юборилди. “Об қолинг, кеб қолинг!” Бўлди, биз суйган “Лацио” эртаги шу билан тугади!
О’Лири, О’Лидс!
“Лидс”. 1998 -2000 йиллар.
Италия зериктириб юбордими? Туманли Альбионга ҳам ҳам бир ўтиб келсаг-а?
Бу ерда бир жамоа бор эди. Юқоридагилардан фарқли равишда, бу клубни ҳозирги кунда ҳатто googl дан ҳам қидириб топа олмайсиз. О’ Лидс!
Ёрқин клуб эди. Таркибида бир қатор юлдузларни кашф этган, Эрик Кантонадек “телба қироллар”ни-да МЮга узатган жамоа эди. Бу клубнинг юлдузли даври франциялик мутахассис Дэвид О’Лири номи билан боғлиқ.
Айнан шу мураббий клубни олгач, 1998 йили лидсликлар АПЛда тўртинчи жамоа бўла олишди. Бир йил ўтгач учталикка киришди. Ва айни шу натижа, лидсликларни том маънода кашф этган ЕЧЛда иштирок этиш йўлланмасини ҳадя қилди. Чемпионлар Лигаси эшиги олдидан “Лидс” дарвозасини Марк Видука, Оливье Дакур, Доминик Маттео ва Рио Фердинанд сингари юлдузлар тақиллатишди. О’Лирининг доно сиёсати туфайли клуб ўз академиясидан чиққан Ли Бойер, Жонатан Вудгейт, Алан Смит, Иан Харт, Харри Кьюэлл, Дэнни Миллз ва бошқалар билан бойиди.
ЕЧЛ дебютанти сифатида “Лидс”ни ҳеч ким менсимаслиги турган гап эди. Бунинг устига, у тушиб қолган гуруҳнинг аҳволига қаранг: “Барса”, “Милан” ва ўша даврдаги анча кучли “Бешиктош”. Бу “ўлим гуруҳи”дан кейинги босқичга чиқишни орзу қилишнинг ўзи қўрқинчли эди. Биринчи ўйинда клуб каталонияликлардан қақшатқич зарба қабул қилгани ёдимда – 0:4. Бундай ибтидо кўп клубларни довдиратиб ташлаши аниқ. Лекин О’Лири шогирдлари кейинги баҳсда “Милан”ни мағлуб этиб, “Бешиктош”ни тор-мор қилишди. Иккинчи даврада “Барса” билан дуранг, турклар билан Туркияда ғалаба ва меҳмонда “Милан” билан дуранг! Тамом. Топ-клублардан бири билан хайрлашув, “Лидс” чорак финалда!
Плей-оффнинг биринчи босқичи эсингизда бўлса керак, а? Ўша даврнинг яна бир кашфиётларидан бири – “Депортиво” “Лидс”ни ярим финалгача кузатиб қўйишга маҳкум этилди. Умумий ҳисобда 3:2 га енгган Англия жамоаси ҳужумкорликда кўпчиликни довдиратиб ташларди.
Лидсликлар ўйинидан ҳамма завқланган ўша пайтлари. Жамоада мураббийнинг қўли борлиги яққол сезилар, клуб йигитлари ўйиндан ташқарида ҳам бир жамоа эканликлари кўриниб турарди. Жамоа либосининг оппоқлиги эса манзарани баттар гўзаллаштирарди чамамда. Ўша йили “Лидс”га ярим финалдан нарига ўтиш насиб этмаган бўлса ҳам, клуб бир йилнинг ўзидаёқ жуда кўп мухлисларига эга бўлиб улгурганди. Эсимда, ўша 2000 йиллари ТВда жонли эфир орқали кўп ўйинлар намойиш этилар, мухлисларнинг аксари “Лидс” иштирокидаги баҳсларни қўйишимизни сўрашарди. Алан Смит, Ли Бойер ҳамда Марк Видука номи ёзилган майкалар бозорларимизда ҳам сотилганини кўрганман.
Футболчиларга сарфланган пулларнинг баланси тўғри олинмагани учун жамоа инқирозга учради. Бир йилдаёқ! 2003 йилга келиб, банкрот қўрқинчли кўриниш ҳосил қилгач, клуб бир қатор етакчиларини сотишга мажбур бўлди. Смит, Кьюэлл, Вудгейт, Жонсон ва Бойернинг бошқа клубларга ўтиши ҳам ўзлари учун, ҳам “Лидс” учун охирги бекат эди. Бу йигитлар алоҳида-алоҳида юлдуз бўла олмас эдилар. Улар фақат мана шу либосда танирдилар бир-бирларини. Энди у “Лидс”ни қайта кўрмасак керак…
ЮЛДУЗЛАР ФАБРИКАСИ
“Аякс”. 1994-96 йиллар.
Лолалар мамлакати. “Аякс”нинг парвози. Бу жамоа юқоридаги клублардан бир жиҳати билан фарқ қилади. Амстердамликлардан ҳамиша қўрқадилар. Бу клуб йўқолиб кетмайди. У йиллар ўтиб, ўзини эслатишни хуш кўради. Шу боис, “Аякс”нинг, ўша “Аякс”нинг яна катта саҳнага қайтишига умид қилсак бўлади.
Хуллас, мен 1971 йилги “ёввойи “Аякс”ни билмайман. Мақолалар орқали ўқиганман, голларини кўрганман, холос. Айтишларича, ўша йиллардаги “Аякс” афсонавий Ринус Михелс бошчилигида жуда қаттиқ ўйнаб юборган. 2 июнь куни “Уэмбли”да бошқа бир афсона – Ференц Пушкаш бошчилик қилган “Панатинаикос” устидан 2:0 ҳисобида устун келган голландлар, бошлари узра ва ниҳоят орқизиб кутилган кубокни кўтарганлар. Яна айтишларича, икки йилдан сўнг яна шу “Аякс” Европада биринчи бўла олган.
Ўша даврлари “тотал футбол” деган тушунча айнан шу клуб орқали кириб келган. Клуб беш олти йилга пастга шўнғиса-да, Йохан Круиффнинг 1981 йили клубга қайтиб келиши билан бошқа давр бошланди. Бу давр бизга Вим Кифт, Жон ван Схип, Марко ван Бастен, Гералд Ваненбург, Йеспер Ольсен ва Франк Райкаардлар билан ёдда қолган. Ҳай, бу даврни ҳам “кўрганман, ундан завқланганман”, дея олмайман. 1988 йилги Европа чемпионлар кубогини енгганини ҳам элас-элас эслайман.
Мени ҳайратга солган “Аякс” кейинроқ туғилди. Луи ван Гаалнинг даврида туғилди. 1991 йили жамоа бошига келган голланд мутахассиси биринчи мавсумидаёқ УЕФА кубогини олди. Деннис Бергкамп кашф этилди. Яри Литманен “дунёга келди”. Жорж Финидилар рақси бошланди. 1994/95 да эса жаҳон футболи Патрик Клюйверт номи билан танишди. Эски даврларниям кўрган отахонлар ўша йилги “Аякс”ни, ЕЧЛ финалида “Милан”ни қақшатиб ташлаган “Аякс”ни буюкроқ кўришарди. Бу жуда қўрқинчли “Аякс” эди. Бу “Аякс” кейинги йил ҳам финалгача етиб борди. Пенальтилар сериясидагина енгилди.
Энди бир гап: “Аякс”нинг пастга шўнғиши “Лидс”ларникига ўхшамайди. Тирикчилик, тўғри тушунасиз. “Юлдузлар фабрикаси” Европанинг турли топ-клубларига ажойиб ўйинчиларни учирма қилишга ўрганган. Табиийки, Кларенс Зеедорфдан 1995, Эдгар Давидс, Майкл Райцигер, Джордж Финиди ва Нванкво Кану 1996, Патрик Клюйверт, Марк Овермарс ва Винстон Богард 1997, Рональд ва Франк Де Бурдан 1998, Эдвин ван дер Сар ва Яри Литманен 1999 йили айрилган жамоадан нима ҳам қоларди.
Фақат алам қилган томони шуки, олдинлари “Аякс” тезда оёққа туриб оларди. Ҳозиргиси жуда-а-аа чўзилиб кетди. Начора, кутамиз.
ЛОБАНОВСКИЙ МАКТАБИ
“Динамо” Киев. 1996-99 йиллар.
Голландияда умумий мактаб бор. Тотал футболни кашф қилган, юлдузларни тарбиялайдиган алоҳида ишлаб чиқилган дастур бор. Украинада эса Лобановский бўлган, тамом! Биргина шу инсон бутун мамлакат футболини юқори даражага қўя олган. Натижалар эътибори билан ҳам, ўйин услуби эътибори билан ҳам “Динамо” Киев ўз сўзига эга бўлди. Биргина шу инсон туфайли, ҳозирда мен отам билан шу жамоа ҳақида бемалол ҳамфикр бўлиб гаплашиб ўтира оламан. Отам Лобановскийнинг 70-йиллардаги “Динамо”сини эслайди, мен 90-йиллар охиридагисини. Иккиси ҳам ўхшаш, иккисида ҳам услуб бир хил. Иккисидан ҳам даҳолар етишиб чиққан. Андрей Шевченконинг ўзи етарли бўлса керак ҳаммага?! Ребровларчи? Санаб ўтирмай, келинг, бутун жамоа гўзал эди. “Ноу Камп”да “Барселона” ўзининг Ривалдолари билан 0:4 ҳисобида енгилганини Василий Уткин шарҳи орқали кўргандим. Шарҳловчи биринчи бўлимнинг ўзидаёқ хет-трик қилаётган Шевани “оқ Роналдо” деб таърифлаганди.
“Динамо” Киевнинг ярим финалда “Бавария”дан енгилган ўйини эсингизда борми? Германияда 0:1, уйда 3:3. Ўша баҳсда немислар кучли эмасди-ку, тўғрими? “Бавария” ҳозиргидек эмасди ўшанда, ишонаверинг. Акс ҳолда, финалда МЮдан енгилармиди, енгиб туриб, а??? Ўша финалда мен қизил иблисларга мухлислик қилганман, йўқ, йўқ, Англия футболини суйганим ё Бекҳэм ўйинига ишқибозчилигимдан эмас, “Динамо” Киев қасоси учун. Сульшер ва Шерингемнинг футболга келиб, энг катта қилган ишлари шу бўлган менимча…
Афсус, “Динамо” Киев масаласида йиллар ўтиб болам билан тортишиб ўтирмасам керак. Чунки у кўрадиган “Динамо”га Лобановский ёрдам бера олмайди. Начора…
Хайрулла Ҳамидов
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
