Янгилик тўла унутилмас эскиликлар! Мутахассисларнинг ижодий изланишлари самараси сифатида ўз ўрнини «сохта тўққизлик»ларга бўшатиб берган «соф» ҳужумчилар яна катта саҳнага қайтишмоқда. Аввалроқ Хосеп Гвардиола «Бавария»да урфдан қолган 2-3-5 схемасига қайтадан жон ато этганди. Жорий мавсум Антонио Конте тўсатдан «Челси»да тактик инқилобни амалга ошириб, шогирдларини кўҳна голланд услуби – 3-4-3 схемаси бўйича тўп суришга созлади. Унинг самараси турнир жадвалида ўз ифодасини топган.
3-4-3ни амалиётга татбиқ этаётганлар
Унутилган тактик қуролдан сўнгги йилларда Марсело Бьелсанинг «Марсел»и ҳамда Чили терма жамоаси унумли фойдаланмоқда. Бу жамоаларнинг ҳужумкорлик ва юқори прессингга урғу берганликлари мухлисларни ўзига ром этмоқда. Контенинг 3-4-3и ўзгачароқ, янада мукаммалроқ бўлгани боис, бошқа жамоаларда ҳам қизиқиш уйғотмоқда. Масалан, Италияда айнан шу услуб шайдоси ҳисобланган Жан Пьеро Гасперини камтарин «Аталанта»ни кучли бешликка олиб чиқди. Унинг шогирди Иван Юрич эса «Женоа»нинг «Милан» ва «Ювентус»дан устунлигини таъминлай олди. Жамоа айниқса, чемпионни ишонарли тарзда маҳв этди. Бундеслиганинг ўртамиёна жамоалари бўлмиш «Кёльн» ҳамда «Айнтрахт» айнан шу услубдан фойдаланиш эвазига юқори поғоналарда боришмоқда. Хўш, жорий мавсумда урфга кириб бораётган 3-4-3 схемасининг афзалликлари нимадан иборат?
3-4-3 схемасининг моҳияти
Ҳимоячиларга нисбатан жиддий талабчанлик. «Челси» ўйинларига ташриф буюрган мухлислар ўзларини ўзга оламга келиб қолгандек ҳис этишади. Чунки Давид Луиз ҳозирда АПЛнинг энг яхши марказий ҳимоячилари қаторига кўтарилди. Айнан мураббийнинг талабига кўра жамоага қайтарилган бразилиялик футболчи қандайдир ғайритабиий қудрат соҳиби эмас - «топ» даражага кўтарилган бўлмасада, рисоладагидек савия ҳамда тўғри танланган тактика эвазига мустаҳкам истеҳком вазифасини адо этмоқда. Луиз 3-4-3 услубининг барча талабларига тўла жавоб беради:
1. «Иккинчи қават»даги ишончли ўйин;
2. Ҳимоянинг олдинги чизиғида самарали тўп суриш;
3. Прессингда фаол иштирок этиш;
4. Самарали узатмани амалга ошириш.
3-4-3 тактик схемаси марказий ҳимоячиларга ўз маҳоратларини тўла намойиш этишлари учун қўшимча имкониятлар яратиб беради. «Челси» «орқа» учлигида Давид Луиз билан ҳамкорликда тўп сураётган Сесар Аспиликуэта янги позицияда кўпроқ самара келтирмоқда. Аслида қанотда ўйнайдиган ҳимоячи баланд бўйли бўлмасада, позиция танлаш қобилияти эвазига рақибларидан тўпни олиб қўйишга эришмоқда. Рақиб узатмаларини илиб олиш бобида Кэйхиллдан кейин иккинчи ўринда бормоқда. Журналистлар томонидан «кичик Бонуччи» тахаллуси билан сийланган «Женоа» аъзоси Армандо Иццо эса дастлабки самарали узатмани қойилмақом тарзда бажариш ҳамда ўйинни «ўқий» олиш қобилияти билан барчани ўзига қаратмоқда. «Аталанта»да Маттиа Кальдаре илк узатмани ўз вақтида амалга ошириш ва «ҳаво»даги самарали ҳаракатлари орқали Гасперини тактикасининг муваффақиятини таъминламоқда. Бежизга бу икки иқтидор соҳибига «Скуадра Адзурра» мураббийлари иштаҳа сақлаётганлари йўқ.
Қанотларга икки йўналишдаги ўйинчиларни жойлаш
3-4-3 тактик услуби қанотларга алоҳида хусусиятга эга бўлган ижрочиларни қўйишни тақозо этади. Бу манзарани «Челси»да яққол кузатиш мумкин. Конте сўл қанотга испаниялик Маркос Алонсони харид қилиш талабини қўйди. Кўпчилик мухлислар бу футболчини «кўклар» савиясига мос келмайди, деган фикрга боришганди. Бироқ Алонсо «Фиорентина»да тактик сабоқ олгани боис, Контенинг услубини тезда ўзлаштирди. У сафга қўшилгач, Эден Азарда қўшимча имкониятлар юзага келди. Ўнг қанотда эса «Челси»нинг аввалги мураббийлари томонидан рад этилган Виктор Мозес самарали ўйнамоқда. Аксарият Африка вакиллари каби бу футболчининг болалик йиллари оғир кечган, 11 ёшда ота-онасидан жудо бўлган болакай узоқ вақт бегона уйларда улғайди. Кейинчалик Англиядан сиёсий бошпана топиб, «Кристал Пэлас» скаутларининг кўмаги билан катта футболга кириб келди. Агар Конте уни ўз услубига мослаштира олмаганида, Виктор ҳозирги мавқеига эришолмасди. Мураббий нигериялик футболчига ҳужум ҳаракатларида фаол иштирок этиш шароитини яратиб берди, испаниялик Маркос эса асосан ҳимоя учун жавобгар, у ҳар учрашувда ўртача 3-4 марта рақибдан тўпни олиб қўяди.
Мозес олдинги чизиқдаги фаоллиги туфайли «Тоттенхэм» ва «Лестер» дарвозаларини забт этди. Ҳар қайси жамоа ўз имкониятларидан келиб чиққан ҳолда қанот ҳимоячилари олдига турли вазифалар қўяди. Уларнинг барчасидан аввало, тезкорлик, чидамлилик ва тактик малака талаб этилади.
Камида бир нафар тиришқоқ таянч ярим ҳимоячи
3-4-3 схемасининг асосий шарти. Таянч ярим ҳимоячиси ўз вақтида ортга чекиниши, ҳимоячиларга ёрдам бериб, имконият туғилганда ҳужумларни сифатли бошлаши лозим. «Челси»да бу юмушни Н~Голо Канте кўнгилдагидек уддаламоқда - ўртача тўпни олиб қўйиш 3,2га, рақиб узатмаларини илиб олиш 2,8га тенг. «Кўклар»нинг услубидан келиб чиқадиган бўлсак, бу - фантастик натижа! «Аталанта»да яккакурашларга доимо Франк Кесси ошиқади. Гасперини билан танишгунга қадар у ҳимоя чизиғида ўйнарди. «Женоа»да марказ хавфсизлиги учун икки нафар чаққон йигитлар - Ринкон ҳамда Велозу жавобгар. «Кёльн» вакили Марко Хёчер ҳам шундай фазилати билан донг таратмоқда. Бу футболчиларнинг кўмагисиз майдон марказида мувозанатни таъминлашнинг иложи йўқ.
Учбурчакдан фойдаланиш
Луи ван Галнинг гувоҳлик беришича, унинг олтин «Аякс»и 4-3-3 схемасидан фойдаланган. Ўйин давомида устакорлик билан услубни 3-4-3га ўзгартиришган. Яъни, Данни Блинд марказий ҳимоядан «органайзер» позициясига ўтган. Зеедорф билан Давидс эса марказда устунликни таъминлашган, финляндиялик Яри Литманен ақлли узатмалар учун масъул бўлган. Эътиборлиси, ван Гал бу шогирдини шахсий маблағи эвазига харид қилган экан! Улар ўзига хос учбурчак ҳосил қилиш орқали кўплаб комбинацияларни яратишган. Шу билан бирга ҳужумкор трио - Финиди-Овермарс-Клюйверт|Канудан ташқари барча футболчилар доимо ҳимояга тайёр туришган. Хуллас, ўша «Аякс»даги муносабатлар йўналиши мураккаб ўргимчак тўрини эслатарди.
Ҳужумдаги ранг-баранглик
3-4-3 тактикасида «сохта тўққизлик» 2 нафар ҳужумкор ярим ҳимоячи, 2 нафар инсайддан фойдаланиш мумкин. Қисқаси, ҳужумчилар триоси борасида вариантлар етарли. Марказий ҳужумчи позициясида икки йўлдан бирини танлаш мумкин: ундан умуман воз кечиш ёки тўпни доимо шерикларига узатиш мумкин бўлган орқароқ позицияга жойлаштириш. «Кёльн»да ҳужумларни якунлаш ролини бажараётган Антони Модест ҳар бир учрашувда ўртача биттадан гол урмоқда.
«Аталанта»даги Андреа Петаньянинг асосий вазифаси эса гол уриш эмас, балки касбдошларини тўп билан таъминлаш. У мавсумнинг энг камҳосил ҳужумчиси бўлиб қолмоқда. Бироқ жамоа пешқадамларни қувишда давом этмоқда. Ҳужумкор учликдан самарали фойдаланиш ўйинчиларнинг яширин фазилатларини кашф этиш имконини яратади. Бунга мисол сифатида «Челси»даги Азарни кўрсатиш мумкин: янги тактика Эденга эркин мусаввир мақомини берди. У майдоннинг турли нуқталарида пайдо бўлиб, хавфли вазиятларни юзага келтирмоқда. Контенинг ташаббуси билан бельгиялик футболчининг натижалари юксала бошланди.
3-4-3нинг камчиликлари
Албатта, бу услубдан кутилган натижаларни олиш ўз-ўзидан юзага келмайди. Антони Конте ўз ихтироси билан АПЛда инқилобни амалга оширганлиги аниқ. Бу йўлда жуда кўп тер тўккани ҳам ҳақиқат. Схемани мукаммал ўзлаштириш учун футболчи ўзининг ва жамоадошининг вазифаларини яхши тушуниши, сўзсиз бажариши талаб этилади. Бундан ташқари, тактик ўқувнинг аҳамияти ҳам катта. Ахир майдонда кутилмаган ҳолатлар ҳам кузатилади-ку. Дейлик, учликнинг бир аъзосини рақиб футболчилари бутунлай тўсиб қўйишди. Жамоадоши қандай ҳаракатланиши керак? Ҳимоячилар хатоларини тузатишни ким ўз зиммасига олади? Прессингни ташкил этишда аввало нимага эътибор бериш лозим? 3-4-3 схемасидан барака топиш ниятида бўлган жамоа мазкур саволларга жавоб тайёрлаб қўйган бўлиши шарт. Акс ҳолда, ўз мақсадига эришолмайди. Ҳозирда етакчи бўлган «Челси» ҳам аввалига анча қийналди. Граф сўнгги 7 йил ичида қаторасига 2та мағлубият аламини тотиб кўрди. Айниқса, «Ар-сенал»дан қабул қилинган омадсизлик (0:3) «кўклар»нинг ҳимоя чизиғини мажақлаб ташлагандек эди. Бироқ шундан кейин Конте шогирдлари 8 ғалабадан иборат серияни мухлисларга тортиқ этишди. Тўплар нисбати - 22-2!
Эътиборлиси, айнан шу схемани кўп қўллайдиган Гвардиолага Граф бу борада сабоқ берди. Испаниялик мутахассис «Барселона»да ҳам, «Бавария»да ҳам бу услубни синовдан ўтказганди. Тўғри, «Ман.Сити» учун 3-4-3 асосий тактик услуб эмас. Қолаверса, Пеп ўз ярим ҳимоячилари ва ҳужумчилари олдига бошқача вазифаларни қўяди. Бундан ташқари, у тактик услубни рақибга қараб танлайди. Жорий мавсумда «шаҳарликлар» тўрт марта - «Саутгемптон», «Эвертон», «Боруссия» М. ва «Челси»га қарши шу услубда тўп суришди. Натижалар эса сизга маълум. Хуллас, қизғинлик бобида шахматдан қолишмайдиган тактик беллашувда Антонио Контенинг ҳимоявий услуби устунлик қилмоқда.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
