XIX–XX асрлар бўсағасида рус футболида муҳим воқеа рўй берди – 1901 йилнинг 2 сентябрда Санкт-Петербургда биринчи футбол лигасига асос солинди. Унинг таркибига тўртта клуб кирди: "Виктория" (немислар, британияликлар ва руслар жамоаси), "Спорт" (фақат россиялик футболчилар), "Невский" (фақат инглизлардан иборат) ва "Невка" (шотландлар жамоаси).
Маълум бўлишича, инглизлар Россия империясига бирон сабабга кўра қолиб кетишган. Улар 19-асрда бўш вақтларида футбол ўйнаб, пул топиш, мамлакат саноатни ривожлантириш мақсадида келган. Айтганча, биринчи мавсумда Артур Макферсон ўйнаган Шотландия "Невка" Санкт-Петербург чемпионига айланди. Айнан у кейинчалик мамлакат футболини бирлаштирган ва ВФС (кейинчалик РФИ) биринчи президенти лавозимини эгаллаган шахсга айланади.
Маҳаллий Санкт-Петербург ва нуфузли ота-оналар
Келинг, Артур Давидович 1870 йилда Санкт-Петербургда туғилганидан бошлайлик. Маълум бўлишича, унинг аждодлари Глазгодаги кемасозлик заводларининг эгалари бўлган ва унинг бобоси ва бувиси (шунингдек, онаси ва отаси - Энн ва Девид) рус император оиласига хизмат қилган, бу ерда улар пўлат заводлари ва кемасозлик заводларини яратишга катта таъсир кўрсатган.
Артурнинг ўзи ёғоч савдоси билан шуғулланган ва биржа брокери бўлган. Макферсон спортга қизиқиш кўрсатди, лекин ҳеч қачон спортчига ўхшамаган. У қалин мўйловли ва ортиқча вазнга эга эди, лекин бу "Невка"да ўйнашга тўсқинлик қилмади.
Макферсон нафақат футболни, балки теннис ва эшкак эшишни ҳам яхши кўрарди. 1908 йилда у Бутунроссия майса теннис клублари иттифоқига асос солиб, унинг раиси бўлди ва беш йил олдин у Санкт-Петербург футбол лигасига раҳбарлик қила бошлади, уни ташкил этиш ва фаолият юритишда катта роль ўйнади.
1912 йилга келиб, рус футболчилари бўлган жамоалар ўз-ўзини ташкил қилиш ва спорт билан шуғулланиш туфайли муҳожирлардан ошиб кетишди. Маҳаллий футбол трибуналарга 12 минггача томошабинни жалб қила бошлади. Баъзи норасмий «халқаро» ўйинлар Санкт-Петербург жамоаси ва бошқа мамлакатлар (масалан, Богемия) ўртасида ўтказилди, аммо катта ҳудуд ва оммавий ахборот воситаларининг ўйинга бўлган қизиқишини ҳисобга олган ҳолда, энди бутун Россия футбол федерациясини яратиш керак эди.
Шундай қилиб, 1912 йил 19 январда Бутунроссия футбол иттифоқи (ВФС) тузилди, у ўша йили ФИФАга қабул қилинди. Уни Россия империяси бўйлаб 52 та футбол ташкилотини бирлаштиришга муваффақ бўлган Артур Макферсон бошқарган. Айнан унинг қўл остида терма жамоа Финляндияга қарши Олимпиада ўйинларида дебют қилди ва 1:2 ҳисобида мағлуб бўлди.
Макферсоннинг ҳиссаси император оиласининг эътиборидан четда қолмади. Кўп ўтмай, Николай II уни Романовлар сулоласининг 300 йиллигида биринчи марта спортни ривожлантиришдаги ютуқлари учун Муқаддас Станислав ордени билан тақдирлади.
Биринчи жаҳон уруши, айғоқчи ўғли ва қамоқхонадаги ўлим
1912 йилги Ёзги Олимпиада ўйинларида ижобий муваффақиятга эришганига қарамай, Россия футболининг ривожланиши Биринчи жаҳон уруши, кейинроқ Октябрь инқилоби билан вақтинча тўхтаб қолди. Кўплаб футболчилар жангга боришди ва фронтда фожиали равишда ҳалок бўлишди.
Уруш Макферсонлар оиласига ҳам қайғу келтирди. Артур Давидович Шотландия яқинидаги орол яқинида кемада чўкиб кетган 19 ёшли ўғли Робертни йўқотди. Макферсоннинг иккинчи ўғлига келсак, у тирик қолди ва ҳатто урушдан олдин у Британия разведкаси учун жосус бўлиб ишлаган. Ҳарбий ҳаракатлар тугагандан сўнг, кичик-Артур бир нечта теннис турнирларида, жумладан, US Open ва Уимблдонда ўйнади.
Октябрь инқилобидан кейин большевиклар келиши билан Макферсоннинг ҳаёти жаҳаннамга айланди. Янги ҳукумат футбол ва теннисни буржуа спорти деб тан олди ва Артур Давидовични қамоққа ташлади. У ерда Макферсон шафқатсизларча қийноққа солинган, Англия манфаатларини ҳимоя қилишда айбланган. 1919 йилда Макферсон 50 ёшга тўлишидан бир неча ой олдин тиф иситмасидан қамоқхона касалхонасида вафот этди. Айтишларича, у фақат билагига исм боғланган қоғоз туфайли аниқланган - рус шотландининг танаси ва юзи шунчалик бузилган эди.
Шунингдек, 2012 йилда Владимир Путин РФИнинг 100 йиллиги шарафига Макферсоннинг хотирасига қадаҳ кўтариб, унинг хотирасини ҳурмат қилгани ҳақида афсоналар мавжуд. Россия президенти унинг исмини ва фамилиясини биладими ёки йўқми номаълум, аммо Владимир Владимировичнинг шотланд учун ичишга аниқ сабаби бор эди.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
