Сўнгги ўн йилликлар давомида ФИФА ва УЕФА молиявий фейр-плей ва бошқа қоидалар орқали топ-клублар ва кичикроқ жамоаларни тенглаштиришга ҳаракат қилмоқда. Худди шу шароитда меҳмонда гол уриш қоидасини бекор қилиш масаласи кўриб чиқилмоқда. Аммо 50 йил олдин футбол бутунлай бошқача қоидаларга эга ўйин эди ва ҳатто йирик турнирларда ҳам шунчаки ваҳший ҳолатлар бўларди. Улардан бири Евро-68 ярим финалида СССР ва Италия терма жамоалари ўртасидаги учрашув бўлиб, унинг тақдирини оддий 10 франклик танга ҳал қилди.
СССР мўъжизавий тарзда плей-оффга чиқди, аммо Якушин жамоаси муаммоларга дуч келди.
1968 йилда УЕФА Олимпия тизимидан аралаш тизимга ўтишга қарор қилди, бу эса финал қуръа ташлашида 31 та жамоа иштирок этишига имкон берди. Жамоалар 8 та гуруҳга бўлинган ҳолда ғолиблар чорак финалга йўл олишди. Евро-1968 биринчи бўлиб қитъанинг барча етакчи жамоалари иштирок этди. Исландия ва Мальта жамоалари қўшилиши керак эди, аммо кичикроқ штатлар охир-оқибат ўз аризаларини қайтариб олишди.
СССР терма жамоаси плей-офф босқичига осонликча йўл олди, 5 та ғалаба қозонди ва фақат Австрия жамоасига ютқазди. Чорак финалда Совет жамоаси кучли Венгрияга дуч келди ва Будапештдаги биринчи ўйинда 0:2 ҳисобида мағлуб бўлди. Ўша ўйиндан сўнг СССР терма жамоаси жанжалларга деярли ғарқ бўлди - бош мураббий Михаиль Якушин билан келишмовчиликлар туфайли юлдуз Йозеф Сабо, Валерий Воронин ва Эдуард Стрелцов жамоани тарк этишди.
Энг ажабланарлиси, Якушин жамоасининг Москвада 3:0 ҳисобида ғалаба қозониши эди. Ўша ўйинда СССР терма жамоасини шунчаки тўхтатиб бўлмасди - улар чиройли комбинациялар қуришди, гол уришди ва рақибга ўз дарвозалари атрофида вазиятлар яратишга имкон беришмади. Олдинда ярим финал ва Италия терма жамоаси жангга киришиш керк эди.
СССР ярим финалда катта вақт кўпчилик бўлиб ўйнади, аммо 120 дақиқада гол ура олмади.
Италия терма жамоаси аввалги жаҳон ва Европа чемпионатларидан чиқариб юборган СССРдан қасос олишга аҳд қилди. Қолаверса, мафкуравий қарама-қаршилик қизиб борарди. Италия терма жамоасида Дино Зофф, Джаcинто Фачетти, Сандро Маззола, Жанни Ривьера ва бошқа Европа футбол юлдузлари бор эди. СССР, Стрелцов, Воронин ва Сабодан ташқари жароҳат олган Аничкин, Хурцилава ва Численко ҳизматидан фойдалана олмасди.
Ярим финал босқичидан жавоб учрашувлари ўтказилмади, чунки Якушин жамоаси нафақат СкуадраАдзуррага, балки уни қўллаб-қувватлаётган Неаполдаги 70 000 кишилик оломоннинг ҳам босимига дош беришга мажбур бўлди.
Аммо ўйин бошида СССР фойдасига иккита омил ўйнади. Биринчиси, етакчи футболчилардан бири Жанни Ривьеранинг жароҳати. Ўша давр қоидаларига кўра, фақат дарвозабонни алмаштиришга рухсат берилган, чунки оқсоқланган Ривьера бутун ўйинни майдонда ўтказган, лекин аслида Италия терма жамоаси озчиликда ўйнаган. Иккинчи омил - ёмғир ва ёпишқоқ майдон, бу италияликларнинг тезкор қарши ҳужумларини бошлашига тўсқинлик қилди.
120 дақиқалик ўйиндан кейин жамоалар гол ура олмади — 0:0.
СССР капитани Шестерневга танганинг қавариқ юзини танлашни маслаҳат беришди, лекин у таклифни эшитмади.
Ва бу ерда энг қизиғи бошланди. 1968 йилда пеналтилар серияси бўлмаган, шунинг учун финалга чиқиш тақдирини танга улоқтириш ҳал қилиши керак эди. Бу евро тарихида натижа қуръа йўли билан ҳал қилинган ягона ҳолат эди.
Ҳакам ва жамоа сардорлари Факетти ва Шестернев трибуна остидаги хонага боришди, СССР вакили томон танлаш ҳуқуқини олди. Учликдан кейин субтрибунага йўл олган Совет терма жамоасининг мураббийи Якушин ўз таржимаи ҳолида шундай эслайди:
“Қуръа ташлаш маросимининг хорижлик иштирокчилари менга ҳайрон бўлиб қарашди, лекин кимлигимни билмай, расмий жараёнга ўтишди. Дастлаб қайси тангалардан - Италияники ёки Францияникидан фойдаланиш танланди. Биз Франция тангасини танладик. Кейинги воқеалар трагикомедияда бўлгани каби ривожлана бошлади. Руйола Шестерневдан танганинг қайси томонини танлашини сўрайди. Шу вақт ичида мен тангани синчиклаб кўздан кечиришга муваффақ бўлдим ва унинг “фигура” деб аталадиган бир томони бироз қавариқ эканлигини пайқадим.
Болалигимда “танга ташлаш” ўйинини яхши кўрганим сабабли, танганинг қавариқ қисми билан тушиши эҳтимоли анча юқори эканлигини англадим. Мен Шестерневга: "Фигурани танла”. У узоқда туриб мени эшитмади ва иккиланиб тураверди. У танлашда анча фақт ўйлагач, Руйола Факеттидан танлашни сўради. Танга ташлангач Италия термаси сардори хурсанд бўлиб “Фигура” деб бақирди. Италияликлар Европа чемпионати финалига чиқди ва бизда ўйин бор эди, афсуски, бошқа ярим финалда югославларга ютқазган инглизлар билан фақат учинчи ўрин учун.
СССР терма жамоаси учинчи ўрин учун ўйинда Англияга 0:2 ҳисобида мағлуб бўлди, ватанига қайтгач, Якушин ишдан бўшатилди.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
Қаҳрамон Асланов
