Ҳозирги вақтда футбол ўйинини график ва рақамлар ёрдамида ўлчаш қийин эмас. Биз ҳаммамиз xG ва хA моделлари билан танишмиз, лекин The Athletic'даги энг яхши футбол таҳлилчилари ўйинни таҳлил қилиш учун нимадан фойдаланишини билмаймиз.
Келинг, бироз тарихга тўхталиб ўтамиз. 1960-йилларда Чарлз Рип Aнглия ўйинини тасаввур қилиш учун қўлда мураккаб рангли схемаларини чизган. Сўнгги бир неча ўн йилликлар давомида ФИФA голли узатмаларни санашга қарор қилганида таниш футбол статистик кўрсаткичлари икки баравар кўпайди, сўнгра янги маълумотлар компаниялари қоидабузарликлар сони, тўпга эгалик қилиш фоизи, бурчак зарбалари, сариқ тўплар бўйича стандарт кўрсаткичларни тузишга имкон яратгач, рақамли футбол индустрияси портлаб кетди. Бироқ, бу маълумотлар бизга фақат ўйин ҳақида айтиб бериши мумкин. Ушбу асосий кўрсаткичлардан ташқари яна бошқа схемаларни кашф этиш учун – футбол майдонида нима содир бўлаётганини яхшироқ тушуниш учун The Athletic кўрсаткичларига шўнғиймиз.
The Athletic’даги ўйин ўлчагичлар панели қандай кўринишга эга?
Рақиб дарвозасига таҳдидлар хронологияси
Ушбу график ўйиннинг бориши ёки ҳужум дақиқалари деб ҳам аталади. Бу ўйиндаги таҳдидлар жадвали бўлиб, Х ўқидаги дақиқалар ва Й ўқидаги панжаралар ҳар бир жамоанинг гол таҳдидини дақиқама-дақиқада кўрсатади. Юқорига қараган панжаралар кўпайса, бу жамоада гол уриш учун ажойиб имконият борлигини англатади. Худди шу нарса тўсиқлар пасайганда ҳам амал қилади, яъни ўша пайтда жамоанинг гол уриш имконияти кам эди. Ўйиннинг айниқса кескин даврида иккала жамоа бир вақтнинг ўзида бир-бирининг дарвозасига таҳдид солиши мумкин. Графикдаги 90-дақиқа ва унга ёндош даврларда айнан шуни кузатиш мумкин.
Гарчи бу график камида бир асрдан бери мавжуд бўлса ҳам, унинг қандай кўриниши кераклиги ҳақида ҳеч қандай стандарт йўқ эди. Тўпга эгалик қилиш қиймати ёки кутилаётган таҳдид билан ўлчанадиган ўйиндаги голлар эҳтимолининг оддий жадвали деярли фойдасиз ўйин эпизодларини кўрсатади, улар вақти-вақти билан кучли югуриш билан тўлдирилади, бунда битта жамоага урғу берилади. Бир неча метрлик фарққа қараб, бир неча сония ичида кўрсаткич бир хонали рақамдан 20, 50 ёки ҳатто 90 фоизгача ҳам кўтарилади.
The Athletic томонидан тақдим этилган рақибга таҳдид хронологияси жадвали ҳар бир жамоанинг гол уриш эҳтимолини (тўпнинг жойлашиши ва ўйинчиларга қараб максимал эгалик ёки пеналтидан ташқари кутилган голлар сифатида талқин этилади) дақиқама-дақиқада, гол уриш эҳтимоли 15 дан ошмаган ҳолда кўрсатади. Узоқ коеффициентларни (15% дан юқори балл тўплаш эҳтимоли) ва шунингдек, таҳдиднинг умумий кўринишини бериш учун график ўйиннинг беш дақиқалик сегментларини етакчи ва кучсиз жамоанинг ўртача кўрсаткичларидан фойдаланган ҳолда бирлаштиради, шунда ҳақиқатан ҳам катта имконият пайдо бўлади. Бир-биридан узилмай, бир неча дақиқа ичида содир бўладиган бир нечта хавфли ҳужумлар рақиб дарвозасига доимий таҳдид сифатида қайд этилади.
Олинган диаграммада ўйин ҳақида муҳим бир нарса кўрсатилган: рақиб дарвозасидаги хавф қандай камайиши ва кучайиши, кўпинча голлар ёки қизил карточкалар каби муҳим воқеалардан сўнг бир жамоадан иккинчисига ўтилади (одатда вақт жадвалининг тепасида ва остидаги пиктограммаларда кўрсатилади).
Вақтдан ташқари, фазовий графикда ҳам ўйиннинг боришини ҳам тасаввур қилишимиз мумкин. Ҳудудлар графиги қайси майдонда бир жамоа бошқасидан кўра кўпроқ тўпга эга бўлганлигини кўрсатади.
Жамоа ранги тўқроқ бўлган жойларда рақибларига қараганда анча кўпроқ ҳужум ҳаракатлари (пас, олдинга силжиш, зарбалар ва ҳ.к.) амалга оширилган бўлса, ёруғ майдонларда кураш бир текис кечди. Одатда ўйинда тўпга кўпроқ эга бўлган жамоа ҳам ўз рангини кенгроқ майдонга ёяди, лекин кўпинча бир жамоа маҳаллийлаштирилган назоратни таъминлаш учун маълум бир ҳудудда қотиб қолади ва бу жойларда қора доғлар пайдо бўлиши мумкин.
Ҳудуд графигининг чап ва ўнг томонида тўпга эгалик қилиш фоизи (ҳар бир жамоанинг тўпга тегиши фоизи) ва майдоннинг қиялиги (майдоннинг охирги учдан бир қисмидаги иккала жамоанинг тегиниш фоизи) кўрсатилган чизиқлар мавжуд.
"Ғайриоддий" ўйин статистикаси
Юқорида жамоаларнинг ўйинда қандай ҳаракат қилганини тасвирлашга ёрдам берадиган 6 та кўрсаткич мавжуд. Бу кўрсаткичлар олинган зарбалар ёки тўпга эгалик улуши каби кўрсаткичларга ўхшаб кенг тарқалмаган, бироқ рақам сифатида қайд этилади (“энг яхши натижа”га эга бўлган жамоа ранг билан таъкидланади) ва жамоанинг рейтингини кўрсатувчи 0 дан 5 гача бўлган рейтинг тизими ишлайди.
Бошлаш масофаси: жамоанинг тўпга эгалик қилиш нуқтасидан рақиб дарвозаси марказигача бўлган ўртача метрдаги масофа.
Прогрессия: Рақиб дарвозаси марказигача бўлган масофанинг ўртача фоизи, жамоа тўпга эгалик қилишининг бошидан охиригача бўлган даври. "Охирги нуқта" бу эгаликдаги сўнгги ҳаракат бошланадиган жой, шунинг учун тўпни бошқа жамоа дарвозабонига оддийгина узатиш якуний ҳисобланмайди ва эгалик қилишнинг бир қисми эмас.
Тўп ҳаракати: прогрессив ўтиш масофаси (рақиб дарвозаси томон узатмалар масофаси) сифатида ҳисобланган прогрессив бўлмаган паслар (рақиб дарвозаси томон йўналтирилмаган) улуши, умумий узатиш масофасига бўлинади, кейин биттадан айирилади. Яъни, юқори рақамлар рақиб дарвозаси томон йўналтирилган узатмаларнинг камлигини акс эттиради: горизонтал ва орқага узатмалар. Тўпни нотўғри йўналишга суриш ёмон кўрсаткичдек туюлиши мумкин, аммо кўрсаткич қанчалик баланд бўлса, майдондаги натижалар шунчалик яхши бўлади.
Тезкор қарши ҳужумлар: Бу кўрсаткич ўз жарима майдонида тўпга биринчи 40%лик тегинишдан кейин 15 сония ичида рақиб жарима майдончасида берилган зарбалар сонини кўрсатади.
Юқори прессинг: рақиб дарвозаси томон бир хил зонада узатмаларга уриниш учун майдоннинг 60 фоизидаги мудофаа ҳаракатлари сони. Бу моҳиятан ППДA деб аталадиган машҳур юқори босим кўрсаткичининг тескарисидир, бундан ташқари у мудофаа кўрсаткичлари билан бирга юқори босим кўрсаткичлари сифатида қайтиш ва узоқ масофаларни ҳам ўз ичига олади.
Бошқарув панелининг пастки қисмида ҳар бир жамоа учун дарвоза томон зарбалар кўрсатилган, айлана ўлчами кутилган мақсадларга мос келадиган хариталар ўрнатилган. Голлар тўлдирилган доиралар сифатида кўрсатилган бўлиб, уларда зарбадан то тўпнинг дарвоза чизиғини кесиб ўтган жойигача бўлган чизиқ бор.
Олинган хариталар остида ҳар бир жамоанинг хG жами кўрсаткичлари кўрсатилган ва бу рангда кўпроқ имкониятга эга бўлган жамоа кўрсатилган. Бу рақамлар ҳисобнинг тепасида эмас, балки пастки қисмида жойлашган, чунки сиз баъзан тасмаларда ўқиганингизга қарамай, кутилган голлар аслида битта ўйинни таҳлил қилиш учун мўлжалланмаган ва ҳар доим ҳам бизга ким устунлигини айтавермайди. Таҳдидларни ўлчашнинг бошқа усуллари мавжуд: жамоа ҳудуди, тўпни назорат қилиш қисми ва бошқалар.
Паслар картаси
Ҳар бир ўйинчи айланасининг жойлашуви тўпга эгалик босқичида унинг тўпга тегишларининг ўртача жойлашишини кўрсатади; айлана катталиги у қилган ўтишлар сонига мос келади; ва доиралар орасидаги ҳар бир чизиқнинг қалинлиги бир ўйинчи бошқасига 90 дақиқада қанча узатма қилганлигини кўрсатади (90 дақиқада камида бешта бажарилган пас).
Харитада жамоа ўйинчилари тўпни қандай назорат қилгани, эгалик қилишда иштирок этгани ва қайси жамоадошлари билан кўпроқ мулоқот қилгани кўрсатилган. Харита эгаликдан ташқари ҳаракат маълумотларининг йўқлиги ва футбол геометриясини битта ҳаракатсиз тасвирда қўлга киритишнинг имкони йўқлиги билан чекланган, аммо у ҳали ҳам фойдали бўлиши мумкин.
Ушбу расмда алмаштирилган ўйинчиларнинг позициялари ва умумий ўйнаган дақиқалар (шу жумладан, ўйин давомидаги пауза вақти) кўрсатилган. Ўнг томонда маълум соҳаларда голлар, ассистентлар ва жамоа етакчиларига ишора қилувчи пиктограмма мавжуд:
Прогрессив паслар (юқорига қараган иккита стрелка): Рақиб дарвозаси марказигача қолган масофани камида 25%га оширадиган камида 10 метр узунликдаги бажарилган паслар.
Прогрессив узатишлар (мақсадли): Қабул қилинган прогрессив узатмалар.
Дриблинг (зигзаг стрелкаси): Прогрессив олдинга силжиш (майдоннинг камида 10 метр ва 15% қисмида олдинга силжиш).
Кутилаётган голлар (тўқнашув): Пеналтидан ташқари кутилган голлар (гол уриш эҳтимоли бўйича ҳисобланган зарбалар).
Кутилаётган ассиситлар (сеҳрли таёқча): Кутилаётган паслар.
Ҳимоя ҳаракатлари (қалқон): тўплар, бўшлиқлар, тўпни қайтариш ва қоидабузарликлар.
Тегишлар (узатмалар): тўп билан ҳаракатларнинг умумий сони.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
