Жамиятнинг, соҳанинг ривожланиши учун уни белгилаб берадиган қонун-қоидалар кифоя қилмайди. Яна бир асосий талаб шундаки, ушбу қонун-қоидалар жамият аъзоларининг ғоя ва ҳис-туйғулари билан муштарак бўлиши керак.
Мисол учун, юртимизда бир жинс вакилларининг ўзаро турмуш қуриши тақиқланган, тўғрими? Айни дамда ушбу жиноят жамиятимизга хавф солмайди. Йўқ, бунинг сабаби — буни тақиқловчи қонун борлигидан эмас. (Биламиз-ку, қонунан тақиқланган жуда кўп фаолиятлар барибир жамиятимизга хавф солишда давом этаверади). Халқимиз, атроф-муҳит, жамоатчилик ҳис-туйғуси ушбу жиноятни қабул қила олмайди. Бу ҳолатдан чин маънода жирканамиз.
Айтмоқчиманки, жамиятимизни ушбу жиноятнинг хавфидан асраётган омил — фақат унга қарши қонуннинг борлиги эмас, иккинчи шарт бўлмиш — ушбу қонуннинг ҳис-туйғуларимиз билан ҳамоҳанг эканидадир. Агар бугуноқ, бир жинс вакилларининг ўзаро турмуш қуриши мумкинлиги ҳақида қонун чиқса ҳам, бу жиноят биз учун хавфли бўлиб қолмайди. Қачонки, бу ҳолат жамиятимизда оддий ҳолга айланса, ушбу жиноятни кўриб нафратланмасак, бизнинг ҳис-туйғуларимизни чертмаса — ана ўшанда хавфни кутаверинг.
Бир пайтлар «Чемпион» газетасининг таҳририятини ташкил қилган бир қатор журналистлар «Стадион» газетасининг истиқболи ҳақида гаплашиб олган эдик. Газета ҳажмининг кенгайиши муносабати билан йиғилиш қилдик. Турли ғоялар, режалар ўртага ташланди. Гап бунда эмас.
Мажлис тугаб, биргаликда овқатланишга чиқдик. Бир пайтлар «Чемпион» таҳририяти ўрганиб қолган «Юмшоқ жўжалар» ошхонаси беркилиб кетган экан. Афсус, лекин қорин оч. Бошқасига кирдик. Емак устида суҳбат бошланди. Бу сафар бироз енгилроқ, боғдан, тоғдан... Лекин футбол ичида, футбол атрофида... Ичидан гап ва маълумот қайнаб чиқадиган Бахтиёр Ширинов ва Бобомурод Абдулла; кузатиб, материал тўплаётган камгап Ҳамза, газетачиликнинг оғир юкини кўтариб, анча салобат кирган Олимхўжа, Шуҳрат ака ва бошқалар... Гап бунда эмас.
Биласизми, биз футбол ҳақида гаплашдик. Аслида футбол ҳақида жуда кўп гаплашамиз. Сайтларда, форумларда, конференцияларда, мақолаларда. Лекин бу суҳбатда айтилаётган маълумотлар, фикрлар биз ўша фикрлар асосида яратаётган «маҳсулотлар»имизда янграмайди. Сабаблар кўп — кўпинча бу гаплар оммага ошкор қилинмайдиган даражада асоссиз бўлади, баъзан омма қабул қилмайдиган даражада хунук. Лекин, энг қизиғи, бизнинг, аслида соҳани чиркин ишлардан тозалашни вазифа қилиб олган ҳаммамизнинг, ҳис-туйғуларимиз у қадар азият чекмаётганди. Халқни алдаш, ўйинларни келишиш, ютқазиб бериш, ютиб бериш, порахўрлик каби иллатлар ҳақида хотиржам, қизиқ бир воқеа ёки эртакни айтиб бераётгандек гапираётгандик... эшитаётгандик...
Ўйлаб қолдим, балки, футболимизга болта ураётган иллатларнинг йўқ бўлмаётганига сабаб ҳам шудир. Қонун бор, айтайлик, келишилган ўйинлар оғир жазоланади. Аммо ушбу қонуннинг амал қилишини таъминлайдиган иккинчи, энг асосий шарт бажарилмаяпти-ку?! У ҳолда, ушбу қонунлардан нима наф? Келишилган учрашувларни жиноят санамай, уларни қонунийлаштирсак-чи?
Куляпсизми?
Ҳазиллашмаяпман. Ахир биз аслида нафратланмайдиган иллатга нисбатан жазо белгилашдан нима фойда? Аксинча, бу ишларни нафақат амалда, қоғозда ҳам оддий ҳолга айлантирсак, кўпроқ наф келтирган бўларди, назаримда. Ҳаммага!
Биринчидан, ўша ўйин сотишга ўрганиб қолган аутсайдер ёки ўртамиёна клубларга. Доим пулсизликдан қийналиб юришади. Иккинчи даврага келиб, футболчиларга ойлик тарқатишга ҳам қийналиб қолишади.
Энди-чи? Қонуний ҳолда, клуб бюджетини тўлдиришнинг энг яхши ва осон йўли. Ахир ўзимиз-ку, клубларимизнинг иқтисодий фойда кўриш даражасини жуда пастлигидан нолиётган. Биринчи даврада етарли очколарни тўплаб олган клуб, иккинчи даврада барқарор молиявий жараёнга киришади. Кўпинча, йил бошида клублар учун тасдиқланган бюджет, йилнинг иккинчи ярмига бориб камайиб кетади, тўғрими? Биринчи сабаб, инфляция туфайли, мавсум бошидаги режаларга путур етади. Иккинчи сабаб, ўша харажатларни қоплаши керак бўлган тушум кутилганидек бўлмайди.
Агар, келишилган ўйинларни қонунийлаштирсак, айнан пул керак бўладиган иккинчи даврани клублар муаммосиз босиб ўтишади.
Очколарми? Ҳал қилса бўлади. Масалан, очко сув ва ҳаводек зарур бўлган етакчи жамоаларга ўйин сотилади. Бу пулга эса, очко керак бўлмаган бошқа бир жамоадан сотиб олинади. Арзонроққа. Ҳам ортиқча ҳаракатдан қочилади, ҳам умуман очкосиз қолиш риски йўқ, ҳам молиявий фойда кўрилади.
Иккинчидан, футболчи етиштириб, бошқа лигаларга ёки терма жамоага экспорт қилиш орқали кун кўрадиган жамоаларга ҳам фойдали. Шунақа келишилган ўйинларда, бозорбоп футболчиларга урғу берилади, кўпроқ гол киритиб, ушбу футболчининг статистикаси ва нархи ошиб бораверади. Зўр-а?
Агар Эрматов ҳакамликни тугатиб, ПФЛ нинг мақтанадиган бирор жиҳати қолмаса, бу жараённи умумлига ҳашарига айлантишимиз ва қайсидир ҳужумчимизга «Олтин бутса» олиб беришимиз мумкин. Айтганча, нафақат Эрматов, балки Роналду ва Месси ҳам футболчиликни тугатишлари керак бўлади.
ПФЛ дедим-а? Ушбу ташкилот учун ҳам жуда қулай. Ҳеч ким норози бўлмайди. Ҳеч ким бир-бирининг устидан арз қилмайди. Қайсидир ҳакамнинг нотўғри қарори муҳокама қилинмайди. Ҳаммаси дўстона кечади, ҳатто келишилган ўйин нархидан маълум фоизда маблағ ташкилотга ажратилиши мумкин.
Учинчидан, клубларимиз атрофида айланаётган пулларни назорат қилиш осонлашади. Фалончи клуб пулга қийналибди, фалончи клуб зўрға кун кўраяпти экан, деган тахминий фаразлар камаяди. Масалан, ҳозир нима бўляпти? Қайсидир клуб бошлиғи ўйинни сотади ва мўмайгина даромад қилади. Хўш, ўша пулни қаерга ишлатади? Клуб балансига — «келишилган ўйинлардан тушган тушум», деган счёт очиш қонунга зид. Ёнидан, ёки машинасини сотиб, клуб учун сарфлаётганига биров ишонмайди. Бечора раҳбар мажбур бўладики, ўша пулни уйига олиб кетишга.
Кўряпсизми?! Келишилган ўйиннинг қонунийлаштирилмагани учун, бечора раҳбарнинг бечора болалари ҳаром луқма еяпти. Ҳаром луқманинг оқибатини ўзингиз ҳам яхши биласиз. Агар келишилган ўйинлар қонунийлаштирилса, клуб раҳбари бемалол ўйинни сотганини, қанчага сотганини яширмайди. Демак, ҳамма клуб кассасига қанча пул тушганини билиб туради ва ўша пулни назорат қилади. Ҳатто журналистлар ҳам матбуот анжуманларида — «Жаноб фалончи, ўтган мавсумда саккизта ўйин сотиб, ўртача, фалон доллар пул топдингиз, нега клуб учун фойдали трансферлар амалга оширмадингиз?» деб сўраши мумкин. Яъни, ушбу соҳа орқали тушадиган пуллар яширин бўлиб раҳбар ёки мураббийнинг ҳамёнига кирмайди. Қонуний ва режали равишда клуб иқтисоди ва балки болалар футболи, академияларга сарфланади. Футбол мактабларига тўп, форма ва бошқа жиҳозлар олинади. Клуб раҳбари учун ўша пулга ўз болаларига ҳаром овқат олишдан кўра, бегона болаларга тўп олиб бериш виждонан енгилроқ кечади, манимча.
Биз журналистлар ва шарҳловчилар ҳам кўп нарса ютамиз. Мисол учун, баъзи ўйинларнинг келишилганини билган ҳолда «ўйин қизғин курашлар остида кечди», «меҳмонларга омад кулиб боқди», «ўйин жанговор 3:1 ҳисобида якунланди» деб ёлғон аралаш шарҳларни ёзиб, виждонимиз қийналмайди. Бунинг ўрнига, клубларнинг келажак режалари, тақвимнинг кимга қулай келгани, қайси ўйинларни сотиб, қайси ўйинларни сотиб олиши мумкинлиги ҳақида математик мақолалар билан чиқишлар қиламиз. Журналистларни қўрқоқликда айбламайдилар, истаганимизча, келишилган ўйинлар, уларнинг нархлари ҳақида ёзиб ташлайверамиз. Жуда қизиқ бўлиб кетади, ишонаверинг.
Етакчи клубларимиз учун ҳам жуда фойдали. Ҳақиқатан ҳам бой клуб совриндор бўлади. Клублар очколарни қандайдир омад ҳисобига эмас, чин маънода ишлаб топадилар. Кўпчилик ўйлайдики, агар жамоа келишилган ўйинларда иштирок этиб, осон очко киритишга ўрганиб қолса, халқаро майдондаги жиддий ўйинларда қийналиб қолармиш.
Бўлмаган гап! Мана, «Ювентус»ни олинг. Айтишларича, клуб жуда кўп келишилган ўйинларда иштирок этган экан. Буни судда исботлашди ҳатто. Хўш, жамоа кучсиз ўйнадими Европада? Йўғ-е, ЕЧЛ ярим финалида «Реал»ни қандай ютганликлари эсингиздами? Хуллас, агар мураббий ўйинда барибир ғалаба қозонишларини олдиндан билса, турли босимлардан халос бўлади ва жамоа ўйинига турлича тактика, ғоя ва схемаларни олиб кириши мумкин. Шу орқали жамоа шаклланиб боради. Ҳақиқий катта ўйинларга футболчилар тайёрланиб борадилар.
Балки ўйлаётгандирсиз, футбол мухлислар учун, бечора мухлислар жабр чекса майлими, деб. Қўшилмайман. Бу ўзгариш мухлисларга ҳам ёқса керак. Нима, сиз мухлислар келишилган ўйинларни ёқтирмайдилар, деб ўйлайсизми? Унақа эмас. Гўёки ҳамма келишилган ўйинлар ҳақида баҳслашиб, танқид қилиб юрадими? Йўқ, мухлисларда келишилган ўйинлардан нафратланиш туйғуси йўқ. Бу жараённинг айнан ўзлари мухлислик қиладиган жамоанинг зарарига ишлаётганига нисбатан норозилик туйғуси холос. Айтайлик, бир ғолиб жамоа ўша ўйинни сотиб олгани ҳақида гап чиқса, айнан ўша ғолиб жамоа мухлислари бу ҳақида гапиришини истамайдилар. Мағлуб жамоа мухлислари эса тинмай бунга урғу берадилар. Ахир ҳаққоний футболда ҳам мағлублар вазиятни танқид қилади, ғолиблар мақтайди, тўғрими? Демак ҳаққоний футбол ва келишилган футболга бўлган муносабат деярли бир хил эканда-а?
Шунақа. Кимгадир кулгили туюлгандир, лекин мен жиддий ёзяпман. Айтишингиз мумкин — ахир мен журналистман. Халқимни бундай иллатлардан халос қилиш учун жонимни беришим керак. Курашишим керак.
Лекин нега? Сиз бундан жабр чекяпсизми? Мен сезмаяпман...
Болангизга қарши жиноят қилишса, ҳалиги жиноятчини қамоққа тиқиш учун прокурор ёллайсиз. Мабодо худди ўша жиноятни болангиз бировга нисбатан қилса, яна болангизни ҳимоя қилиш учун адвокат ёллайсиз. Иллатлар ҳам боламизга айланиб бораётганини сезмаяпсизми? Мен сезяпман...
Қаҳрамон АСЛАНОВ
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
