Иқтисодий жабҳадаги нохуш анъана спортга, жумладан, футболга ҳам ўз таъсирини ўтказмоқда. Бой янада бойиб, ночор янада камбағаллашиб кетмоқда. Ҳа, камбағал ҳеч кимга керак эмас, у билан ҳеч ким қизиқмайди.
Муҳими бунда эмас. Иқтисодий жиҳатдан имконияти чекланган жамоаларда етакчи клублардаги каби қудратли манбалар, воситалар йўқ. Шу боис уларнинг оти югурсада, чанги чиқмайди.
Улкан захираларга эга бўлган бадавлат клублар таъсир доираларини кенгайтириб, янги мухлислар ва уларнинг сармояларини ўзларига жалб этишмоқда. Иқтисодий муҳит эса рақобатнинг тўхтовсиз кучайиши эвазига тобора кескинлашиб бормоқда. Оқибатда грандлар ҳам тараққиётнинг янги воситаларини қидириб топиш, томошабин эътиборини жалб этиш учун жиддий кураш олиб боришга мажбур бўлмоқдалар.
Бироқ бу саъй-ҳаракатларнинг барчаси кутилган самарани таъминлаши учун жамоа мунтазам равишда юксак натижалар қайд этиши шарт. Акс ҳолда, ҳеч нарсага эришиб бўлмайди. Мисол учун, Красноярск ўлкасининг «Енисей» клубини келтириш мумкин. Ҳудудда жамоани яхши танишади.
Вақти-вақти билан етакчи спорт нашрлари саҳифаларидан жой олади. Бироқ «Енисей»нинг ўзи бундан ҳеч қандай наф кўрмайди - трибуналардаги мухлислар сони ҳам, жамоа даромадлари ҳам кўпаймаяпти. Натижалар эса ҳатто РПЛга кўтарилиш имконини ҳам беролмаяпти. Албатта, ҳозирги футбол олами ўтмишдошидан кескин фарқ қилади.
Даставвал бир шаҳарнинг икки жамоаси учун ички аудиториянинг ўзиёқ етарли бўлган, улар ўзаро тотувликда эмин-эркин фаолият олиб боришган. Энди ҳар бир жамоа учун нафақат ўз «ини», балки бутун мамлакат, ҳатто қитъа ҳам торлик қилмоқда. Кескин рақобат муҳити клубларни шундай ҳолатга олиб келди.
Оқибатда «кўҳна қитъа»нинг номдор жамоалари ўз нигоҳларини Осиё ва Америкага қаратмоқдалар. Жаҳон иқтисодиётидаги глобаллашув жараёни оммавий спорт турларидан ҳисобланмиш футболни ҳам ўз домига тортмоқда. Хорижий бозорларни эгаллаш стратегиясини «МЮ» бошлаб берди.
Натижалар борасида у янги натижаларга эриша олмаётган бўлсада, маркетинг бобида бир неча йилдан буён футбол оламининг байроқдори бўлиб келмоқда.
Жамоанинг Осиё бозоридаги оламшумул муваффақияти Питер Кеньон билан боғлиқ. Манчестердагилар уни Фергюсон даврининг асосий юлдузи ҳисоблашади. Мутахассислар орасида Кеньон гениал менежер тахаллусини олган.
Биринчидан, Узоқ Шарқда муваффақиятга эришиш мумкинлигини Питер бошқалардан кўра аввалроқ пайқади. Иккинчидан, қўшимча мухлислар аудиториясига эга бўлиш учун тижорат ва селекция сиёсатини уйғунликда олиб боришни таклиф этди.
Кеньоннинг инновацион стратегияси тез орада ўз самарасини бера бошлади: Guardian эскпертларининг ҳисоб-китобларига кўра, «қизил иблислар» мухлислари сони ўтган асрнинг бошларида 10 млн. кишидан иборат бўлган. XXI аср бошланиши арафасида эса бу кўрсаткич 350 млн.дан ошиб кетди.
Ушбу муваффақиятда осиёликларнинг ўзига хос менталитети муҳим роль ўйнади. Гап шундаки, улар мусофирликда машҳурликка эришган ватандошларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлашади.
Кейсуке Хонданинг ЦСКАдаги фаолияти ёдингиздами? Футболчи доимо бир қатор япон телеканаллари оператор гуруҳларининг кузатувлари остида тўп сурган. Ваҳоланки, у Европанинг топ-чемпионатларида эмас, шунчаки ўртамиёна биринчиликлардан бирида ўйнарди. Энди Хонданинг фаолиятини ёритиш учун японлар қанча маблағ сарфлашганини тасаввур қилиб кўринг.
Албатта, ёлғиз шу йўлнинг ўзи билан кўп нарсага эришиб бўлмаслигини грандлар тез орада тушуниб етишди. Ҳар ҳолда, юксак талабларга жавоб бера оладиган юлдуз футболчилар сони жуда оз эди. Оқибатда «кўҳна қитъа» футболининг етакчилари мўмай даромаднинг янги манбаларини қидира бошлашди. Шу тариқа сафар учрашувлари ғояси туғилди.
Мавсумлар оралиғидаги таътил пайти жамоалар Осиёнинг бадавлат мамлакатларига йўл олиб, клуб ёки терма жамоалар билан ўртоқлик учрашувлари ўтказа бошладилар. Ҳар бир спектакль ўртача 7 млн. даромад келтириши маълум бўлгач, тижорат сафарининг географияси кенгайиб борди.
Аста-секин футбол юлдузлари, улар ортидан клубларнинг мустақил ташрифлари амалга ошириладиган бўлди. Кейинчалик Европанинг номдор клублари муайян Осиё давлатида турли мусобақаларни ташкил этишни йўлга қўйишди. Яъни, ўртоқлик учрашувлари мақомидаги ЧЛ. Стадион мухлислар билан тўлиб-тошган, фан-клублар оёққа турган - фаолият юритиш учун бундан ортиқ яна нима керак?
Орадан маълум бир муддат ўтгач, иқтисодий юксалиш қоидаларида айрим ўзгаришлар юз берди. Хитой ҳукумати маҳаллий лигани ривожлантиришга қарор қилди. Тадбиркорлар эса раҳбарлар истагини бажаришга киришдилар. Оқибатда, футбол оламининг таниқли юлдузлари Хитой томон йўл олишди, айрим жамоалар бюджети Европа грандлариникига тенглаша бошлади.
Шундан сўнг «кўҳна қитъа» грандлари «Янги дунё» АҚШ томон юзланишди. Шу тариқа уммон ортида соккерга бўлган қизиқиш кучая бошланди. Албатта, оммавийликда у Америка футболи билан беллаша олмайди. Лекин рисоладагидек манфаатга эга бўлиш мумкин. Чунки Америка аудиторияси иқтисодий жиҳатдан жуда фаол - сарфланган сармоялар бир неча баробар кўпроқ даромад келтиришига шубҳа йўқ.
Хуллас, Европанинг етакчи клублари энди Шимолий Америка ва Австралияга сафар уюштиришмоқда. Иқтисодий кўрсаткичлар режалар юз фоизга ўзини оқлаётганидан далолат бермоқда. Масалан, натижалар борасида бироз оқсаётган «Ливерпул»нинг Сиднейдаги ўйини 73000 мухлис кузатувида ўтди. «Милан» эса Хондани харид қилганидан кейин бир ой ичида Япониядаги мухлисларга аввалги бир йилдагидан кўпроқ футболкаларни сотди.
Кўриниб турибдики, бугунги глобал иқтисодий стратегия тобора яққолроқ кўзга ташланмоқда. Жамоа натижалар борасида етакчи бўлмаслиги мумкин, лекин тўғри ташкил этилган маркетинг клубнинг молиявий барқарорлигини таъминлайди. Бу эса юксак натижаларга эришишнинг муҳим омилларидан биридир. Барқарорлик бор жойга эртами-кеч муваффақият ҳам албатта келади.
Бу ҳақиқатни англаб етганлар янги режалар устида қизғин ишга кришганлар. Мисол учун, Испания Ла-лигаси АҚШда ўзининг расмий ваколатхонасини очиш арафасида.
РПЛ эса ҳозирча футбол оламидан четда қолгандек. Бу ерда ҳам янгилик белгилари умуман кўзга ташланмайди, деб бўлмайди - Москванинг «Спартак» клуби Хитойда ўз академиясининг филиалини очишга қарор қилди.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
