Ўзбекистон жаҳон чемпионатида ҳакамни олқишлайдиган ягона давлат бўлса керак. Бу мамлакат терма жамоаси икки марта жаҳон чемпионатига чиқишга жуда яқин борган эди, бироқ ҳозирча улар мундиалда дебют қилгани йўқ. Аммо ҳакам Равшан Эрматов бирданига учта турнирда ишлади ЖАР-2010, Бразилия-2014 ва Россия-2018. Бундан ташқари, Жанубий Африкада у Жанубий Африка - Мексиканинг очилиш ўйинидан бошлаб, ярим финал Уругвай - Голландия билан якунланган бешта учрашувни ўтказди. Битта турнирда фақат иккита ҳакам шунчалик кўп ўйин ўтказган.
Эрматовнинг жаҳон чемпионатларида бошқарган 11 учрашуви ҳакамлар учун рекорд ҳисобланади. У ҳеч қачон жаҳон чемпионатида иштирок этмаган давлат вакили эканини ҳисобга олсак, бунга эришиш қанчалик қийин бўлганини тасаввур қилиш мумкин! Шунингдек, унинг ҳисобида - клублар ўртасидаги жаҳон чемпионатининг иккита финали, Осиё кубоги финали бор. Бу йил у яна бир рекорд - тўртта жаҳон чемпионатида ҳакамлик қилиши мумкин. Ёши бўйича у Қатарда ишлаши мумкин эди, аммо 2019 йилда Ўзбекистон футбол ассоcиаcияси биринчи вице-президенти бўлди.
Эрматов 2014 йилнинг кузида Москвада Россия – Озарбайжон ўртоқлик ўйинига ҳакамлик қилиш учун келганида у билан батафсил суҳбатлашган эдик. Орадан етти ярим йил ўтиб, унинг таклифига биноан Тошкентга ўзбек спорт журналистлари учун маҳорат дарсларига келганимда, Равшанни футбол ассоциациясининг гўзал штаб-квартирасида (Ислом Каримов кўчасида, Миллий олимпия қўмитаси ва “Пахтакор” стадиони ёнида жойлашган) кўрдим. Лекин у ҳамон ўз спорт формасида.
Қуйида ўзбек футболи фидойиси билан суҳбатни ўқишингиз мумкин.
- Ҳакамликни соғиндингизми?
- Албатта, ўзимни бағишлаган севимли ишимни соғиндим. 18 ёшигача у футбол ўйнаган, кейин жиддий жароҳат олган ва бошқа иш қилиши кераклигини тушунди. Ёрдамчи мураббий бўлиб ишлаганимда тасодифан ўйинга тушиб қолдим ва мендан ҳакамлик қилиш таклиф қилинди. Кейин учта жаҳон чемпионатида ишлашимни тасаввур ҳам қила олмасдим. Лекин ўз устимда ишлашни бошлаганимда, қоидаларнинг барча талқинларини ўрганиб, тараққиёт борлигини ҳис қилганимда, мақсадим жаҳон чемпионатида ишлаш эканлигини айтдим. Кейин баъзилар мени ақлдан озган деб ўйлашди.
- Қайси вақтда жаҳон чемпионатида ишлаш мумкинлигига ишончингиз комил бўлди?
- 2000 йилларнинг бошларида. 1997 йилда мен ҳакамлик билан яқиндан шуғуллана бошлади ва бир неча йил ўтгач, ишонч пайдо бўлди. Мен чет тилларини ўрганишни бошладим ва бошқа ҳамкасбларимга жаҳон чемпионатида иштирок этмоқчи эканлигимни айтдим. Агар биз бир хил одамлар бўлсак, нега бундай турнирларни орзу қилмаслигимиз керак? 2002 йилда Корея ва Японияда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатида ҳакамлар ишини диққат билан кузатиб бордим ва мен ҳам буни уддалай оламан, деган ҳис бор эди.
Жаҳон чемпионатида ва Ўзбекистонда ҳакамлик бир-биридан жуда фарқ қилади деган ҳулоса йўқ эди. 2003 йилда ФИФА рефериси бўлдим, 2010 йилда эса ЖАРда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатига бордим ва ўзимни узоқ вақт парвозга тайёргарлик кўрган ва ниҳоят орзусини рўёбга чиқарган астронавтдек ҳис қилдим. Кейин эса яна иккита мундиал учун ишладим. Буларнинг барчасини бошдан кечирганингизда, касбда нимадир тугалланмаган деб ўйлаш ношукурлик бўларди.
- Шунга қарамай, ЖЧ-2022да ишлаш истагингиз бўлмаганига ишонмайман. Бунинг устига, биринчидан, ёшингизга мос келасиз, иккинчидан, тарихда ҳеч ким тўртта жаҳон чемпионатида ҳакамлик қилмаган.
- Ҳа, Россияда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатидан сўнг олдимда навбатдаги вазифа - Қатар турганди. Мен ёшим ва тажрибамга тўғри келади. Мен тайёргарликни бошладим, 2019 йилда мен Осиё чемпионатининг бешта ўйинини,финални ҳам бошқардим. Агар Осиёда биринчи рақамли бўлсанг, албатта жаҳон чемпионатига борасан. Мен ўша турнир билан ЖЧ-2022 лицензиясини амалда қўлга киритдим, шунчаки савияни сақлаб қолишим керак эди.
Лекин кейин ўзбек футболимиз ривожига ҳисса қўшиш таклифи бўлди. Бу катта масъулият. Ватанпарварлигимни ҳисобга олиб, қарор қабул қилиш қийин эди. Тарозининг бир томонида фаолиятим ва навбатдаги жаҳон чемпионати, иккинчи томонида кўп ишлар қилиниши керак бўлган ўзбек футболи ривожи ётарди. Ватанга муҳаббат эса шахсий вазифалардан устун эди.
- Ҳамма менга жаҳон чемпионатида бутун мамлакат сизга мухлислик қилишини айтади.
- Ҳа, жаҳон чемпионатларида ҳакамни қўллаб-қувватлайдиган ягона давлат Ўзбекистон эканлигини айтишган! (Кулади.) Шунга қарамай, бу ердаги ва хориждаги устозларим билан маслаҳатлашиб, футбол жамоатчилигимиз таклифини қабул қилишга қарор қилдим. Халқаро майдонда мен аллақачон маълум ютуқларга эришганман, кейин эса ўз мамлакатимга керак бўлган пайт пайдо бўлди.
-Бу икки вазифани бирлаштириб бўлмадими?
- Йўқ. Агар сиз миллий футбол федерациясида ишласангиз, халқаро ўйинларга қатнаша олмайсиз, чунки бу манфаатлар тўқнашуви. Аввалига бу мумкин деб ўйладим, лекин афсуски. Аввалига камида бир марта жаҳон чемпионатига чиқиш ва у ерда камида битта ўйин ўтказишни мақсад қилиб қўйганимни эслайман. Орзуларим ушалди, натижада 3 та чемпионлик ва 11 та учрашувда қатнашдим. Агар клублар ўртасидаги жаҳон чемпионатлари ва бошқа йирик халқаро мусобақаларни қўшадиган бўлсак - 20 ва 17 ёшгача бўлган жаҳон чемпионати, Лондон Олимпиадаси (у эрда мен Буюк Британия - Нигериянинг очилиш ўйинида ишлаганман ва бу эрда қироллик оиласи аъзолари бор эди).
— Айтишларича, яқинда сизни Виктор Кашшай ўрнига Россия адлия тизимига раҳбарликка таклиф қилишган, бироқ ҳаммангиз бир хил сабабларга кўра рад жавобини бергансиз.
- Ҳа, шундай гап-сўзлар бор эди, лекин мен уюшмада иш бошлаганим учун уларни ҳисобга олмадим. Менга хориждан бир нечта таклифлар бўлган эди, лекин бу менинг ватанимга нисбатан нотўғри ва инсофсизлик бўларди.
Карасев юқори даражадаги халқаро ўйинларда қатнашиши мумкин.
- Россия суд тизимининг ҳам ўз флагмани бор. Сергей Карасев кўплаб муҳим халқаро ўйинларни бошқарган, ЖЧ-2018, икки эвро, УЕФА Суперкубоги учун ишлаган. Россиядан келган ҳакамлар анчадан бери бундай даражада ишламаганидан кейин унинг муваффақияти сири нимада кўряпсиз?
- Сергей катта тажрибага эга, у ўз вазифасини жуда профессионал бажаради. Бундан ташқари, унинг феъл-атвори - у доимо хотиржам, ўзгармас, совуққон. У ўйинни яхши олиб боради ва у барқарорликка эга.
- Сиз у билан қанчалик яқин мулоқот қиласиз?
- Вақти-вақти билан мессенжерлар орқали мулоқот қиламиз. Байрамларда қўнғироқ қиламиз. Мен уни терма жамоамиз ўйинига таклиф қилгандим, лекин у ўша пайтда банд эди ва кейин пандемия бошланди.
- Карасев топ-турнирларнинг ҳал қилувчи босқичлари сари ишонч билан кетаётгандек туюлди. Сизнингча, ёзда 43 ёшга тўлишини ва кўп вақт қолмаганини ҳисобга олсак, Россия спортига киритилган санкциялар унга қандай таъсир қилади?
— Мен спорт ва сиёсатни аралаштирмаган бўлардим. Менимча, Сергей юқори даражадаги халқаро ўйинларни бошқара оладиган жуда юқори даражадаги ҳакам.
- Яқинда у таниқли жамоатчиликка ҳакамлик тартиби ҳақида аниқ ва жонли гапирди. Унинг ОАВ фаолиятига қандай қарайсиз?
- Бу яхши! Кўпгина ёш ҳакамлар Сергейдан ўрнак олишади. У ҳакамликни фаол равишда тарғиб қилади ва мен бунга жуда ижобий муносабатдаман.
- Россия судялари ва мамлакатнинг энг номдор мураббийларидан бири Леонид Слуцкий ўртасидаги қарама-қаршиликни кузатдингизми?
- Ростини айтсам, йўқ. Ўзи нима бўлган эди
- Бу анча олдин, у болалар телекўрсатувида ҳакамлар ҳақида қаттиқ ҳазиллашгани ва улар хафа бўлиб, кечирим сўрашини талаб қилганидан бошланган. Слуцкий узр сўрамади. Ўтган мавсумда Виталий Мешков Слуцкий билан саломлашишдан бош тортди. Яқинда бу ҳакам яна Слуцкий жамоасининг ўйинига тайинланди - ва яна жанжал. Мураббий яна ҳакамларни танқид қилди ва Ашот Хачатурянц муносабатларининг бундай тарихини ҳисобга олиб, Мешковни ушбу ўйинга тайинлаш хато бўлганини тан олди.
- Фаолиятимда хато қилган пайтларим кўп бўлган ва мураббийлар билан оғзаки жанжал келиб чиқиши мумкин эди. Лекин биз профессионалмиз ва у ёки бу шахсга шахсий муносабатимизни ошкор қилмаслигимиз керак. Агар олдинги ўйинда бирор нарса юз берган бўлса, мен буни ҳеч қачон ўйламаганман, доим майдон ташқарисида қолдирганман. Бундай ҳолларда мураббийда ҳам ҳурмат ва тушуниш бўлади.
Биз профессионалмиз ва ҳеч қачон атайлаб хато қилмаймиз. Барча ҳис-туйғулар аниқ, мен ҳам футболчи ва мураббий бўлганман ва мен ҳар доим бундай шахсларга нисбатан тушуниш билан муносабатда бўлишга ҳаракат қилганиан. Майдонда биров билан қўл бериб кўришмаганим ҳеч қачон бўлмаган.
- Мешков нопрофессионал ҳаракат қилдими?
“Ҳакам ҳамиша дипломат бўлиши керак ва у ўзи билан эски гина-кудуратларни олиб юрмаслиги керак. Ҳар бир ўйин янги ҳикоя. Ҳаётда мулоқот қила олмайсиз, лекин омма олдида, майдонда ўзингизни бошқача, ҳурмат билан, ҳалол ўйин руҳида тутишингиз керак. Агар ҳакамлар томонидан ҳурмат бўлмаса, бу уларнинг имиджига катта таъсир қилади.
- Сиз ҳеч қачон РПЛда ҳакамлик қилмагансиз, шундайми?
- Йўқ. Гарчи чақирилган бўлса ҳам. Дастлабки суҳбатлар, таклифлар бўлди, лекин ҳеч нарса бўлмади. Мен ҳар доим жуда банд халқаро жадвалга эга бўлганман. Шу туфайли баъзида ҳатто Ўзбекистон чемпионатига ҳам ойлар давомида ҳакамлик қилмай қўйгандим.
Ҳакам ўйин қаҳрамони бўлмаслиги керак.
- Охирги йилларда терма жамоанинг ўйинида ҳакам Ўзбекистон зарарига ишлайдиган хатога йўл қўйганидан кейин бу ҳақда гапирганмисиз?
- Ҳар қандай хатода - мураббийга, футболчиларга, ҳакамларга ҳурмат кўрсатишни талаб қиладиган одоб бор. Хўш, мен буни тушунаман. Ўйиндан кейин биз учрашишимиз, эски хотирага кўра гаплашишимиз, ҳакамлик мавзуларини муҳокама қилишимиз мумкин. Турли мамлакатлардан келган кўплаб ҳакамлар ҳали ҳам мен билан муайян вазиятларда маслаҳатлашишади.
Ўйин қоидалари ҳар йили ўзгариб туради ва бу жараённи назорат қилиш керак. Мен қизиқаман. Танқид қилиш учун эса - мен танқид қилмайман, чунки мен футбол майдонида ҳакам сифатида ишлаш қанчалик оғирлигини биламан, бир дақиқада пулс деярли 200 зарба бўлса, олти ёки эттитасини бир зумда таҳлил қилиб, қарор қабул қилиш керак. Айниқса, топ-жамоалар ўйнаса ва хатонинг нархи ниҳоятда юқори бўлса. Хўш, энди ВАР пайдо бўлди, бу хатони тузатиш имкониятига эга бўлган ҳакамларга катта ёрдам беради.
- Бир оз вақт ВАР билан ишладингиз, шундай эмасми?
— Ҳа, 2016 йилда биз Токиодаги клублар ўртасидаги жаҳон чемпионатида биринчи марта ВАРни синовдан ўтказа бошладик. Кейин Россияда бўлиб ўтадиган 2018 йилги жаҳон чемпионатида видеоассистентлар ёрдамидан фойдаланиладими ёки йўқми, деган савол ҳам бор эди. Ўша турнирдан сўнг биз ВАР ёрдам беради деган хулосага келдик. Аввалига кўп қийинчиликлар бўлди - вақт кетаётгани туфайли, мураббийлар, футболчилар, мухлислар норози эди. Энди ҳаммаси халқаро даражада, кўпинча 30-40 сония вақт кетади.
- РПЛда бу анча узоқ давом этади.
- Жуда қийин лаҳзалар бўлади - битта кўриб чиқишда бир нечта омилларни текшириш керак: офсайд, ҳужумдаги қоидабузарликлар ва ҳоказо... Лекин асосийси тўғри қарор қабул қилинган. Ўтказилган дақиқаларни ўйин охирида қўшиб қўйиш мумкин, аммо агар ҳакам ўйин натижасига таъсир қиладиган хатони ўтказиб юборса, у узоқ вақт эсда қолади.
- Ўзбекистон чемпионатида ВАР борми?
- Ўзбекистон Суперлигаси ўйинларининг 70-80 фоизида ишлайди.
- Доимий равишда рўй бераётган қоида ўзгаришлари сизга ёқадими? Масалан, қўл билан ўйнаш ҳозирги талқинида - айтайлик, тўп ҳатто ўйинчининг очиқ қўлига ҳам унинг танасининг бошқа қисмидан тегса бу қоидабузарлик эмасми?
- Қўл танани ҳимоя қиладими ёки йўқми, қўлнинг тўпга қараб ҳаракати ёки тўпнинг қўлга йўналиши ва ҳоказо. Мен учун агар тўп танадан қўлга тегса, ўйнасин.
- Жаҳон чемпионати финал босқичининг 11та ўйинида сиз бирор марта пенальти белгиламагансиз ва битта қизил карточка кўрсатилгани бежиз эмас.
- Мен доимо барқарор бўлишга ҳаракат қилдим. Марказда ҳуштак чалиш мумкин бўлган фол жарима майдонида ҳуч ниммани ҳал қилмаслиги мумкин. Энгил қоидабузарликлар учун деярли ҳеч бир жойда пенальти қайд этилмайди.
- Қарорларингизнинг тўғрилиги ва жаҳон чемпионатларида кўп ўйинларни бошқарганлигингиз ўртасида боғлиқлик кўрасизми?
- Ҳакам ўйин қаҳрамони бўлмаслиги керак. Унинг вазифаси футбол жамоаларига сифатли хизмат кўрсатишдан иборат. Агар ўйиндан кейин сиз ҳақингизда гапирмасалар, демак сиз яхши баҳолангансиз. Ҳеч ким ҳакамни мақтамайди. Одатда ҳакам ҳар бир учрашувда ўртача икки юзта ўйин эпизодлари бўйича қарор қабул қилиши керак. Агар у камида битта жиддий хатога йўл қўйган бўлса, ҳамма бу ҳақда гапиради ва 199татўғри иш қилганини унутади. Шунинг учун ҳамиша эпизодга яқин бўлишга ҳаракат қилдим, кўп ҳаракат қилдим, тўғри позиция танладим, ўйин ва футболчиларнинг фикрларини ўқишга ҳаракат қилдим.
Биринчи жаҳон чемпионатидан олти йил олдин жисмоний тарбия мураббийи билан ишлаганмисиз?
- Ҳа. Фаолиятим давомида спорт билан шуғилланишни тўхтатмаганман. Мен уларни ҳар доим бажарганман, гарчи талаблар жуда юқори бўлса-да. Мисол учун, тезликка чидамлилик учун тест мавжуд. 40 метрлик спринт учун синов бор, у портловчи бошланғич тезлигини талаб қилади.
Футболда бу омил жуда муҳим. 50-60 метр узунликдаги пас билан тўп икки сония давомида қарши ҳужумда учади. Ҳатто Усейн Болт ҳам бунчалик тез югура олмайди. Сиз у эрга боришингиз керак, акс ҳолда сиз хато қиласиз. Битта хато ҳакамни жаҳон чемпионати ҳавзасидан чиқариб юбориши мумкин. Мен, айниқса, ёш ҳакам сифатида хато қилишга ҳаққим йўқ эди.
Ҳакам сифатида дуч келган энг ақлдан озган мураббий ким?
Балки Марадона. У жентлмен, шоумен ва тажовузкор бўлиши мумкин - барчаси битта ўйинда кўрсатган.
- Сиз ишлаган ўйиндан кейин қўлингизни сиққанми?
- Ҳа. 2010 йилги Жаҳон чемпионатида Аргентина Германияга 0:4 ҳисобида мағлуб бўлганидан кейин! Жамоаси йирик ҳисобда мағлуб бўлаётган мураббий ҳакамнинг олдига келиб, қўл силтаб, ҳакамликда ҳеч қандай муаммо йўқлигини айтиши жуда ёқимли.
“Ҳакамлар симуляцияларга чидай олмайди. Бу борада сиз учун энг ёқимсиз футболчи ким? Неймар?
- Неймар ва Роббен. 2014 йилги ЖЧ. Голландия - Коста-Риканинг чорак финалини бошқарганимда Роббен билан шундай ҳолат бўлган. Голландияликларнинг ўйинларини таҳлил қилдим ва Роббен тез-тез симуляция қилишга уринганини кўрдим. Ўйиндан олдин туннелда мен унга айтганман: "Арьен, мен сенинг олдинги ўйинларингни кўрдим ва сен ҳар бирида бир-икки марта сохталик қилдин. Сен топ футболчисан, сенга ёшлар қараяпти! Бугун усиз кетайлик!"
Ўйин давомида мен уни диққат билан кузатдим, доимо унинг ёнида бўлишга ҳаракат қилдим. Биринчи бўлим тугайди, Роббен менга гапирди ва кулди: “Реф! Мен бир неча марта "шўнғишни" хоҳладим, лекин сен менинг ёнимда эканлигингни кўрдим! Ҳаттоки, биз қучоқлашиб кулиб майдондан чиқиб кетаётганимиздан сурат ҳам бор. Қолган вақтда у ҳатто “шўнғишга” ҳам уринмади.
- 2010 йилги жаҳон чемпионатида ярим финалга, 2014 йилги жаҳон чемпионатида чорак финалга қадар етиб боргансиз. Нега ЖЧ-2018да фақат иккита гуруҳ босқичи ўйинида ишладингиз?
- Ўша чемпионатда ёрдамчим жароҳат олган эди, унинг ўрнини босадиган ҳеч ким йўқ эди. Албатта, уят. Жаҳон чемпионатининг ҳар бир ўйини бир умр сиз билан қолади. Аммо 2018 йилги жаҳон чемпионатидан кейин 2019 йилги Осиё чемпионати ҳам бор эди, у ерда ҳам ёрқин лаҳзалар бўлди.
- Хайрлашув учрашувини ҳакам сифатида бошқардингизми?
- Ҳали вақт бўлмади. Лекин буни амалга ошириш мумкин. Ассоциацияда юқори савияда ўйнаган, шунингдек, хайрлашув учрашувларини ташкил этмаган бир қанча собиқ футболчилар ишлайди. 2022 йил Ўзбекистонда футболга 110 йил тўлади. Ушбу тадбир учун биз ўйин ташкил қилмоқчимиз ва уни бир пайтлар Ўзбекистон терма жамоасида ўйнаган кўплаб собиқ футболчилар билан хайрлашмоқчимиз. Балки ҳуштак чалиб унинг олдига чиқаман ва расман хайрлашаман. Аммо ҳозирча буларнинг барчаси музокаралар босқичида.
- Бундай ҳиссий жиҳатдан муҳим лаҳзани сиз билан баҳам кўриш учун бундай ўйинга қандай ҳакамларни таклиф қилишни хоҳлайсиз?
- Европаликлардан кўп йиллар давомида Виктор Кашшай ва Милорад Мажич билан бирга ҳакамлик қилишган. Шунга қарамай - Николо Рицоли, Дамира Скомина, бельгиялик Франк де Блекере. Сергей Карасев, албатта. Ва Осиёдан кўплаб дўстлар.
- Охирги икки йил ичида норасмий ўйинларда ҳакамлик қилганмисиз?
- Халқаро даражада - йўқ. Ўзбекистонда турли турнирлар, хайрия ўйинлари бўлиб ўтди. Вақти-вақти билан ёлғиз ўзим – ҳамкасбларим, дўстларим билан футбол ўйнашга чиқаман.
Ҳакам сифатида нима билан фахрланасиз?
- Майдонда қаттиққўл бўлмасликка ҳаракат қилдим, лекин футболни яхшилашга ёрдам берадиган одам бўлишни хоҳлардим. Эсингизда бўлса, авваллари тажовузкор, жаҳлдор ҳакамлар кўп бўларди. Мен эса доим табассум билан ишлашга ҳаракат қилдим. У бутун кўриниши билан шундай кўрсатди: “Сариқ карточка сен учун, дўстим, маълумот. Эҳтиёт бўлинг." Мен ҳакамликка ёндашувни ва футболчиларнинг ҳакамларга бўлган муносабатини бироз ўзгартира олганимдан фахрланишим мумкин. Ўзаро ишонч ва ҳурмат бор эди, чунки биз биргаликда футболни яхшилашни хоҳлаймиз.
- Бошқа мамлакатлардан қанча ҳакамлар сизнинг ҳикоянгиз улар учун илҳомлантирувчи ва туртки бўлган омилга айланганини айтишди.
- Шундай бўладики, ёш ҳакамлар маслаҳат сўраб менга мурожаат қилишади. Бу жуда яхши. Фаолиятимга назар ташлайдиган бўлсак, ҳакамлар улар билан ҳам шундай бўлиши мумкинлигига ишонишди.
- Ҳакамликдан фунционерга ўтишдаги энг қийин ва эҳтимол, ёқимсиз нарса нима?
Мен буни ёқимсиз деб айтмаган бўлардим. Энг қийини - авваллари фақат ўз ишим учун масъул бўлган бўлсам, энди ҳамкасбларим билан биргаликда мамлакатимиз футболи ривожи учун ва бу жуда катта масъулият. Шундай бўладики, жамоа мағлуб бўлгач, мухлисларнинг катта шикоятларига қулоқ солишга тўғри келади.Ўзбекистон чемпионатида ҳакамлар хатога йўл қўйишади - бу ҳам танқидга сабаб бўлади. Лекин биз доимо бунга тўғри муносабатда бўлишга ҳаракат қиламиз ва ўз ишимизни таҳлилий ва тизимли равишда ривожланишга йўналтирамиз. Футболда ҳамма хато қилади, асосийси ўша хатоларни такрорламаслик.
— Дунёда ҳакамлар етакчилик қиладиган бошқа федерациялар ҳам борми?
— Ҳа, масалан, Швеция ва бошқа бир қанча давлатлар. Октябрь ойида у ерда ўртоқлик учрашуви ўтказдик, Швеция федерацияси президенти билан танишдик. У шунингдек, собиқ ФИФА рефериси. Ҳакамлар тартибли, интизомли инсонлар ва бундай ишларда бу сифат қадрланади.
- Нега танлов сизга тушди?
“Халқимиз футболни севади, футбол бизнинг биринчи рақамли спортимиз. Лекин кўп нарсаларни профессионал даражага қўйиш керак. Замонавий инфратузилмани ривожлантириш, мураббийлар малакасини ошириш, болалар футболини тизимли ривожлантиришга жиддий ёндашишимиз керак. Балки бизнинг футбол жамоатчилигимиз бу ишни қандай қилиб қуриш ва буни амалга оширишни аниқлаш учун халқаро ва маҳаллий даражада тажриба ва алоқаларга эга эканлигимни билишгандир. Ўз зиммасига олмаслик ва юксак ишончни оқлашга уринмаслик мумкин эмас эди.
- Сиз биринчи вице-президентсиз, барча оператив фаолият учун сиз жавобгарсиз. Уюшма президенти, Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати раиси Абдусалом Азизов бу ишга қанчалик яқин?
- Юқори лавозим ва иш билан банд бўлишига қарамай, деярли ҳар куни футболга эътибор беришга вақт топади. У футболни жуда яхши кўради ва ўз вақтида “Ўзбекнефтгаз” МХК раҳбари сифатида “Машьал” (Муборак) клубида мамлакатдаги биринчи футбол академиясини ташкил этганини, унинг шогирдларидан бири Элдор Шомуродовдир. Абдусалом Абдумавлонович клубни ривожланишнинг янги босқичига олиб чиқди.
Асосий масалаларда мен доимо унинг фикрини тинглайман. Яна бир вице-президентимиз Одил Аҳмедовни Россия футболида ҳамма билади. Мен ҳар доим айтаман: “Жамоа яхшиланишни истаса, энг яхши ўйинчиларни олади. Шундай қилиб уюшмамизни Одил Аҳмедов мустаҳкамлади”. Унинг Россиядан Хитойгача бўлган кўплаб мамлакатлардаги улкан ўйин тажрибаси бизга кўп ёрдам беради. Бундан ташқари, Аҳмедовнинг ўзининг болалар академияси мавжуд бўлиб, у ерда замонавий профессионал ишларни олиб боради.
- Аҳмедовга академия очиш ғоясини бир пайтлар Краснодарда ўйнаган Сергей Галицкий бергани ростми?
“Мен ҳам буни эшитдим. У яна шу клубда ўйнаган давр эди ва у “Краснодар”да ўйнаб юрган чоғида академияни очди. Ҳозир унинг жуда яхши шогирдлари бор, улар Ўзбекистон ёшлар терма жамоаларига жалб этилган. Яна бир неча йиллардан кейин Аҳмедовнинг терма жамоадаги фаолияти самарасини ҳис қиламиз.
- Бир пайтлар “ўзбек Месси” деб аталган, Москва “Локомотив”ига ўтиш атрофида жуда ғалати воқеа боғланган Жасур Жалолиддинов қандай?
- Жасур ҳақиқатдан ҳам жуда иқтидорли футболчи, лекин, назаримда, у ҳам жисмонан, ҳам руҳий жиҳатдан кучли бўлиши керак эди. Россияда у ўрганиб қолган футболдан бошқача, анча қаттиқроқ ва зичроқ футбол ўйнашади. Ўтган мавсумни шу ерда, “Андижон”да ўтказган бўлса, ҳозир Олмаотанинг “Қайрат” клубида Қурбон Бердиев билан бирга ўйнамоқда. Мураббий унга ишонади, у ҳақида ижобий гапиради. Жалолиддинов ҳозирча ҳар доим ҳам базага тушавермайди. У улкан салоҳиятга эга ва у фақат ўзини аямасдан ишлашда давом этиши керак.
- Айтганча, Мессининг совғаси ҳақида. У ҳам, Криштиану Роналду ҳам Тошкентга келганини ўзбек футболи музейида кўрдим. Бу қандай содир бўлган?
— Бу Ўзбекистонда футбол ташвиқоти ҳаракатлари эди. Месси, Роналду ва бошқа кўплаб жаҳон футболи юлдузлари биз билан маҳорат дарсларини ўтказишди. Йигитларимиз ўзларини ўзлари каби инсон эканлигини, футболда ҳамма нарсага эришиш мумкинлигини ҳис қилишлари учун федерация бу тадбирларни ташкил қилди. Улар билан учрашувларда ёшлар жамоалари бўлди, матбуот анжуманлари ташкил этилди, академияларда юлдузлар ёш футболчиларимиз билан учрашди.
- Мен Мессининг қор билан қопланган машғулот стадионида тушган суратини кўрдим.
- Ҳа ҳа. Ўша куни қор ёғди ва Лионель учун бу ғайриоддий эди. Аммо улар унга об-ҳавога мос жиҳозларни топдилар ва у футбол ўйнади.
- Ҳозирги ўзбек футболини бой деб бўлмайди, “Бунёдкор”га Зико ва Сколари мураббийлик қилган, Ривалдо ўйнаган даврлардан фарқли ўлароқ?
“Мен бундай демаган бўлардим. Аммо пул бўлганда ҳам ундан оқилона фойдаланиш керак. Биринчидан, инфратузилмани тартибга солиш, мураббийлар малакасини ошириш, болалар футбол академияларини ривожлантиришга сармоя киритиш керак. Шунда тараққиёт бўлади, барқарорлик ва натижалар келади. Агар пул фақат катталар жамоаларига сарфланса, унда "пастки" қатламнинг ривожланиши учун маблағ етарли бўлмайди. Биз ҳамма нарсани тўғри ташкил қилишимиз керак - ва кейин биз бир марта тасодифан мундиалга чиқиб, кейин яна 25 йил давомида ғойиб бўладиган тарзда эмас, балки энг яхши турнирларда доимий қатнашишимиз керак.
- Ўзбекистон терма жамоаси Қатар саралашида узоқ вақтдан бери биринчи марта учинчи саралаш босқичига ҳам чиқа олмади. Нима бўлди ўзи?
Футбол ассоциацияси бу жуда ёмон натижа учун жавобгарликни ўз зиммасига олади ва биз жароҳатлар ёки бошқа сабабларни баҳона қилиш мумкин эмаслигини тушунамиз. Тан оламанки, биз кўп йиллардан буён шундай натижага эришмоқдамиз. Афсуски, терма жамоага ўйинчилар танлаш имконияти чекланган. Катта ўйинчиларнинг етишмаслиги сифатли мураббийларнинг етишмаслигидан, юқори малакали мураббийларнинг етишмаслиги эса, ўз навбатида, сифатли мураббийлик таълимининг йўқлиги натижасидир.
Шу боис, ҳозир Ўзбекистонда мураббийлик таълимига алоҳида эътибор қаратилмоқда, бундан ташқари, биринчи марта Ўзбекистон терма жамоалари учун ўзимизнинг “Дўстлик” марказимиз қурилади.
Ўзбекистондек давлатда терма жамоадаги ҳар бир ўрин учун камида 5-6 нафар футболчи кураш олиб бориши керак. Лекин, афсуски, футболчилар ўртасида етарлича рақобат йўқ. Шу боис, биз нафақат мураббийлар штабида ўзгаришлар қилдик, балки чуқурроқ нарсаларда – мураббийлик таълими, болалар футболи, умуман, ташкилий жиҳатдан кўп нарсани қайта кўриб чиқдик.
- Терма жамоани саралаш босқичида ёмон натижа қайд этганидаги мураббий Вадим Абрамов ўрнига словениялик Сречко Катанец танланди. Нега айнан у?
- Биз Катанецни яхши ўргандик. У катта тажрибага эга – Словенияни жаҳон ва Европа чемпионатларига олиб чиққан, Осиё футболини яхши билади, Бирлашган Араб Амирликлари ва Ироқ терма жамоаларига устозлик қилган. Жуда принсипиал ва талабчан мураббий, у чинакам профессионал кадрларга эга - ёрдамчилардан тортиб физиотерапевтларгача. Номзодлар кўп эди, лекин мураббийлар кенгаши Катанецни танлади.
- Катанецнинг Италияда ўйнагани ва жамоангиз сардори Элдор Шомуродов билан итальянча гаплашгани сизга таъсир қилмадими?
- Биз Катанецни мураббий этиб тайинлаганимизда Шомуродов ҳали терма жамоа сардори бўлмаган ва итальянчани эндигина гапира бошлаганди. Демак, бу, албатта, мезон эмас эди.
- Абрамовга қадар терма жамоани машҳур аргентиналик Эктор Купер бошқарган. У Осиё чемпионатининг 1/8 финалига чиқди ва 2022 йилги жаҳон чемпионатига саралашнинг биринчи ўйинида, Ўзбекистон Фаластинда мағлуб бўлгач, ишдан бўшатилди. Нега уни бўшатишга қарор қилинди.
- Мураббийлар кенгашимизга кўра, Купер терма жамоага қўймоқчи бўлган ўйин ўзбек футболи менталитетига тўғри келмайди. Футболчиларга унинг талабларига мослашиш қийин бўлди. Аксарият учрашувларда Купер ҳимоявий ўйнашга ҳаракат қилди. Бу жамоатчиликка ҳам, мутахассисларга ҳам, футболчиларга ҳам ёқмади. Шу боис, мураббийлар кенгаши таклифига кўра, у билан шартномани бекор қилишга қарор қилишди.
Шомуродовга қайтсак. Терма жамоадаги энг машҳур футболчингиз қанчалик яхши формада?
- Яхши. Албатта, Европанинг кучли бешлик чемпионатларидан бирида тўп сурган биринчи футболчимиз терма жамоа ва унинг мухлисларининг умиди, у ҳар доим бизнинг қутқарувчимиз бўла олади. У мунтазам равишда терма жамоа сафида гол уради – яқинда ўтказилган “Наврўз кубоги”да Қирғизистон ва Угандага қарши иккита ўйинда тўрттадан гол урди. Мураббийлар штаби ва жамоатчилик ундан мамнун.
- “Рома” бош мураббийи Жозе Моуриньо “Ювентус”дан 3:4 дан кейин уни шахсан ўзи танқид қилганида хафа бўлдингизми?
- Ҳа. Мураббий ўз ўйинчиларини ошкора танқид қилиши тарафдори эмасман. Менимча, бу ички сир бўлиши керак.
- Шомуродов йўлини такрорлай оладиган ўзбек йигитлари борми?
Уларнинг сони кўп, лекин номларини айтмоқчи эмасман. Ҳамма мақтовни яхши кўради, лекин мақтов бир қулоғидан кириб, иккинчисидан чиқиши керак.. Шунинг учун мен буни жуда эҳтиёткорлик билан қабул қиламан. Одамлар ҳақиқатан ҳам бирор нарсага эришганларида мақташга вақтимиз бўлади.
Менимча ўзбек футболининг салоҳияти шундайки, бизда ўнлаб Қосимовлар, Аҳмедовлар, Шомуродовлар, Машариповлар бўлиши керак. Сўнгги йилларда эса болалар ва ёшлар билан ишлашни шундай йўлга қўйишга ҳаракат қиляпмизки, беш йилдан сўнг олий лигада Ўзбекистондан кўплаб футболчиларни кўрасиз. Ҳозирда Элдорнинг ўзи ҳақида ҳужжатли филм суратга оляпмиз, бу кўплаб ёш футболчиларимизга илҳом бериши керак.
- Ёш иқтидор эгаларидан бири Остон Ўрунов "Спартак"да ўйнай олмади. Нима деб ўйлайсиз? Кўпчилик унинг ўйин қобилияти билан юлдуз бўлиш учун тўғри менталитетга эга эмаслигини ҳис қилади.
- Ўрунов ҳали ёш футболчи ва ўйлайманки, катталар даражасидаги Россия чемпионати унга жангчи характерини шакллантиришга ёрдам беради. Енгил жароҳати бор кўплаб футболчилар жамоага кераклигини тушуниб, майдонни тарк этишмайди. Ўйлайманки, вақт ўтади ва Остон унга катта умид боғланганини тушунади. Уни диққат билан кузатиб боришади ва улар уни асосий таркибда кўришни жуда хоҳлашади, бироқ қатор жароҳатлар унга доимий ўйин амалиётига эга бўлишга имкон бермайди.
Ўзбекистонлик ёш футболчиларга етишмайдиган яна бир жиҳатга тўхталиб ўтмоқчиман. Шахсан мен психологлар билан ишлашни зарур деб биламан. Жаҳон чемпионатларига тайёргарлик кўраётган ҳакамлар доимо шундай қилишади. 2010 йилда бизга Испаниядан иккита жуда малакали психолог ёрдам берди. Очилиш ўйинига тайёргарлик жараёнида улар билан ниҳоятда қизғин ишладик. Жанубий Африканинг трибуналарда ўзига хос хусусиятлари бор - сиз вувузелаларни эсласангиз керак. Улардан шундай овоз эшитилдики, ён ҳакамлар билан мулоқотда бўлишнинг иложи йўқ! Бир-биримизни узоқдан эшитмасдик, ҳатто телевизорда ҳам улар туфайли ўйин кўриш ноқулай эди.
Аммо улар мендан бу билан қандай курашганимни, бу менинг концентрациямга қандай халақит бермаслигини сўрашганда, мен уларни умуман эшитмаганимни бирдан англадим! Ўйиндан кейин ўзим ўйладим – бу мени чалғита олмади? Мен бу фақат психологларнинг хизматлари, деган хулосага келдим.
- Федерацияга, Ўзбекистон терма жамоасига психологларни жалб қилмоқчимисиз?
- Терма жамоага келсак, буни доим мураббийлар штаби ҳал қилади. Агар бош мураббий психолог зарур деб топса, қидирамиз. Ёшлар ва ёшлар даражасида ҳозир бизда психологлар ишламоқда. Яна бир нарса шундаки, малакали спорт психологлари жуда кам. Бундай мутахассис ўйинчи, ҳакам ўйин олдидан ўзини қандай ҳис қилишини, ҳаяжон қўрқувга айланиб қолмаслиги учун уни қандай энгиш кераклигини тушуниши керак. Бизда иқтидорли, аммо психологик жиҳатдан беқарор футболчилар кўп.
— 2014 йилда ўзбек анъаналарига кўра, ота-онангиз билан бирга яшаётганингизни айтган эдингиз.
Ҳа, ва ҳали ҳам шундай. (Табассум қилади.) Бизда шундай анъана борки, ўғиллардан бири доимо улар билан яшайди, уларга ғамхўрлик қилади. Қандай қилиб алоҳида яшашни тасаввур ҳам қила олмайман.
- Сиз Шомуродовга ўхшаб уларга "сиз" деб мурожаат қиласизми?
- Ҳа. Бошқача бўлиши мумкин эмас.
“Кўряпманки, сиз ажойиб формадасиз".
- Ҳаракат. Ортиқча вазн деярли йўқ. Аммо доимий равишда жисмоний тарбия билан шуғуллана олмайман, вақт этарли эмас. Мен ҳафтасига икки марта спорт залига бораман.
“Ўзбекистонда таомлар шунчалик мазали, бироқ ёғлики, бу ерда вазнни сақлаш айниқса қийин."
- Мен ҳакам бўлганим учун ҳар доим овқатланишда ўзимни чеклашга ва диетологлар маслаҳатига амал қилишга ҳаракат қилдим. Чунки доимий равишда ўзбек таомларини истеъмол қилсангиз, шакл ва вазнни сақлаб бўлмайди. Шунинг учун, ҳозир ҳам ҳеч қандай қийинчиликлар йўқ. Мен режимга амал қиламан, бу ҳаёт тарзи. Лекин Ўзбекистонда гастрономия жуда мазали, бу ҳақиқат! Бу ҳақда ҳамма гапиради ва биз бундан фахрланамиз.
- Қанчалик тез-тез палов ейишингиз мумкин?
- Хафтада бир маротаба. Лекин мен ҳар куни хоҳлайман - бу жуда мазали!
- Хорижлик ҳамкасблар юртингизга келишни исташадими?
- Доимий! Хорижлик ҳакамлар Ўзбекистонга келиш учун навбатда туришибди!
Миржалол Пардабоев таржимаси.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
