O‘zbekiston jahon chempionatida hakamni olqishlaydigan yagona davlat bo‘lsa kerak. Bu mamlakat terma jamoasi ikki marta jahon chempionatiga chiqishga juda yaqin borgan edi, biroq hozircha ular mundialda debyut qilgani yo‘q. Ammo hakam Ravshan Ermatov birdaniga uchta turnirda ishladi JAR-2010, Braziliya-2014 va Rossiya-2018. Bundan tashqari, Janubiy Afrikada u Janubiy Afrika - Meksikaning ochilish o‘yinidan boshlab, yarim final Urugvay - Gollandiya bilan yakunlangan beshta uchrashuvni o‘tkazdi. Bitta turnirda faqat ikkita hakam shunchalik ko‘p o‘yin o‘tkazgan.
Ermatovning jahon chempionatlarida boshqargan 11 uchrashuvi hakamlar uchun rekord hisoblanadi. U hech qachon jahon chempionatida ishtirok etmagan davlat vakili ekanini hisobga olsak, bunga erishish qanchalik qiyin bo‘lganini tasavvur qilish mumkin! Shuningdek, uning hisobida - klublar o‘rtasidagi jahon chempionatining ikkita finali, Osiyo kubogi finali bor. Bu yil u yana bir rekord - to‘rtta jahon chempionatida hakamlik qilishi mumkin. Yoshi bo‘yicha u Qatarda ishlashi mumkin edi, ammo 2019 yilda O‘zbekiston futbol associaciyasi birinchi vise-prezidenti bo‘ldi.
Ermatov 2014 yilning kuzida Moskvada Rossiya – Ozarbayjon o‘rtoqlik o‘yiniga hakamlik qilish uchun kelganida u bilan batafsil suhbatlashgan edik. Oradan yetti yarim yil o‘tib, uning taklifiga binoan Toshkentga o‘zbek sport jurnalistlari uchun mahorat darslariga kelganimda, Ravshanni futbol assosiasiyasining go‘zal shtab-kvartirasida (Islom Karimov ko‘chasida, Milliy olimpiya qo‘mitasi va “Paxtakor” stadioni yonida joylashgan) ko‘rdim. Lekin u hamon o‘z sport formasida.
Quyida o‘zbek futboli fidoyisi bilan suhbatni o‘qishingiz mumkin.
- Hakamlikni sog‘indingizmi?
- Albatta, o‘zimni bag‘ishlagan sevimli ishimni sog‘indim. 18 yoshigacha u futbol o‘ynagan, keyin jiddiy jarohat olgan va boshqa ish qilishi kerakligini tushundi. Yordamchi murabbiy bo‘lib ishlaganimda tasodifan o‘yinga tushib qoldim va mendan hakamlik qilish taklif qilindi. Keyin uchta jahon chempionatida ishlashimni tasavvur ham qila olmasdim. Lekin o‘z ustimda ishlashni boshlaganimda, qoidalarning barcha talqinlarini o‘rganib, taraqqiyot borligini his qilganimda, maqsadim jahon chempionatida ishlash ekanligini aytdim. Keyin ba’zilar meni aqldan ozgan deb o‘ylashdi.
- Qaysi vaqtda jahon chempionatida ishlash mumkinligiga ishonchingiz komil bo‘ldi?
- 2000 yillarning boshlarida. 1997 yilda men hakamlik bilan yaqindan shug‘ullana boshladi va bir necha yil o‘tgach, ishonch paydo bo‘ldi. Men chet tillarini o‘rganishni boshladim va boshqa hamkasblarimga jahon chempionatida ishtirok etmoqchi ekanligimni aytdim. Agar biz bir xil odamlar bo‘lsak, nega bunday turnirlarni orzu qilmasligimiz kerak? 2002 yilda Koreya va Yaponiyada bo‘lib o‘tgan jahon chempionatida hakamlar ishini diqqat bilan kuzatib bordim va men ham buni uddalay olaman, degan his bor edi.
Jahon chempionatida va O‘zbekistonda hakamlik bir-biridan juda farq qiladi degan hulosa yo‘q edi. 2003 yilda FIFA referisi bo‘ldim, 2010 yilda esa JARda bo‘lib o‘tgan jahon chempionatiga bordim va o‘zimni uzoq vaqt parvozga tayyorgarlik ko‘rgan va nihoyat orzusini ro‘yobga chiqargan astronavtdek his qildim. Keyin esa yana ikkita mundial uchun ishladim. Bularning barchasini boshdan kechirganingizda, kasbda nimadir tugallanmagan deb o‘ylash noshukurlik bo‘lardi.
- Shunga qaramay, JCH-2022da ishlash istagingiz bo‘lmaganiga ishonmayman. Buning ustiga, birinchidan, yoshingizga mos kelasiz, ikkinchidan, tarixda hech kim to‘rtta jahon chempionatida hakamlik qilmagan.
- Ha, Rossiyada bo‘lib o‘tgan jahon chempionatidan so‘ng oldimda navbatdagi vazifa - Qatar turgandi. Men yoshim va tajribamga to‘g‘ri keladi. Men tayyorgarlikni boshladim, 2019 yilda men Osiyo chempionatining beshta o‘yinini,finalni ham boshqardim. Agar Osiyoda birinchi raqamli bo‘lsang, albatta jahon chempionatiga borasan. Men o‘sha turnir bilan JCH-2022 lisenziyasini amalda qo‘lga kiritdim, shunchaki saviyani saqlab qolishim kerak edi.
Lekin keyin o‘zbek futbolimiz rivojiga hissa qo‘shish taklifi bo‘ldi. Bu katta mas’uliyat. Vatanparvarligimni hisobga olib, qaror qabul qilish qiyin edi. Tarozining bir tomonida faoliyatim va navbatdagi jahon chempionati, ikkinchi tomonida ko‘p ishlar qilinishi kerak bo‘lgan o‘zbek futboli rivoji yotardi. Vatanga muhabbat esa shaxsiy vazifalardan ustun edi.
- Hamma menga jahon chempionatida butun mamlakat sizga muxlislik qilishini aytadi.
- Ha, jahon chempionatlarida hakamni qo‘llab-quvvatlaydigan yagona davlat O‘zbekiston ekanligini aytishgan! (Kuladi.) Shunga qaramay, bu yerdagi va xorijdagi ustozlarim bilan maslahatlashib, futbol jamoatchiligimiz taklifini qabul qilishga qaror qildim. Xalqaro maydonda men allaqachon ma’lum yutuqlarga erishganman, keyin esa o‘z mamlakatimga kerak bo‘lgan payt paydo bo‘ldi.
-Bu ikki vazifani birlashtirib bo‘lmadimi?
- Yo‘q. Agar siz milliy futbol federasiyasida ishlasangiz, xalqaro o‘yinlarga qatnasha olmaysiz, chunki bu manfaatlar to‘qnashuvi. Avvaliga bu mumkin deb o‘yladim, lekin afsuski. Avvaliga kamida bir marta jahon chempionatiga chiqish va u yerda kamida bitta o‘yin o‘tkazishni maqsad qilib qo‘yganimni eslayman. Orzularim ushaldi, natijada 3 ta chempionlik va 11 ta uchrashuvda qatnashdim. Agar klublar o‘rtasidagi jahon chempionatlari va boshqa yirik xalqaro musobaqalarni qo‘shadigan bo‘lsak - 20 va 17 yoshgacha bo‘lgan jahon chempionati, London Olimpiadasi (u erda men Buyuk Britaniya - Nigeriyaning ochilish o‘yinida ishlaganman va bu erda qirollik oilasi a’zolari bor edi).
— Aytishlaricha, yaqinda sizni Viktor Kashshay o‘rniga Rossiya adliya tizimiga rahbarlikka taklif qilishgan, biroq hammangiz bir xil sabablarga ko‘ra rad javobini bergansiz.
- Ha, shunday gap-so‘zlar bor edi, lekin men uyushmada ish boshlaganim uchun ularni hisobga olmadim. Menga xorijdan bir nechta takliflar bo‘lgan edi, lekin bu mening vatanimga nisbatan noto‘g‘ri va insofsizlik bo‘lardi.
Karasev yuqori darajadagi xalqaro o‘yinlarda qatnashishi mumkin.
- Rossiya sud tizimining ham o‘z flagmani bor. Sergey Karasev ko‘plab muhim xalqaro o‘yinlarni boshqargan, JCH-2018, ikki evro, UYEFA Superkubogi uchun ishlagan. Rossiyadan kelgan hakamlar anchadan beri bunday darajada ishlamaganidan keyin uning muvaffaqiyati siri nimada ko‘ryapsiz?
- Sergey katta tajribaga ega, u o‘z vazifasini juda professional bajaradi. Bundan tashqari, uning fe’l-atvori - u doimo xotirjam, o‘zgarmas, sovuqqon. U o‘yinni yaxshi olib boradi va u barqarorlikka ega.
- Siz u bilan qanchalik yaqin muloqot qilasiz?
- Vaqti-vaqti bilan messenjerlar orqali muloqot qilamiz. Bayramlarda qo‘ng‘iroq qilamiz. Men uni terma jamoamiz o‘yiniga taklif qilgandim, lekin u o‘sha paytda band edi va keyin pandemiya boshlandi.
- Karasev top-turnirlarning hal qiluvchi bosqichlari sari ishonch bilan ketayotgandek tuyuldi. Sizningcha, yozda 43 yoshga to‘lishini va ko‘p vaqt qolmaganini hisobga olsak, Rossiya sportiga kiritilgan sanksiyalar unga qanday ta’sir qiladi?
— Men sport va siyosatni aralashtirmagan bo‘lardim. Menimcha, Sergey yuqori darajadagi xalqaro o‘yinlarni boshqara oladigan juda yuqori darajadagi hakam.
- Yaqinda u taniqli jamoatchilikka hakamlik tartibi haqida aniq va jonli gapirdi. Uning OAV faoliyatiga qanday qaraysiz?
- Bu yaxshi! Ko‘pgina yosh hakamlar Sergeydan o‘rnak olishadi. U hakamlikni faol ravishda targ‘ib qiladi va men bunga juda ijobiy munosabatdaman.
- Rossiya sudyalari va mamlakatning eng nomdor murabbiylaridan biri Leonid Sluskiy o‘rtasidagi qarama-qarshilikni kuzatdingizmi?
- Rostini aytsam, yo‘q. O‘zi nima bo‘lgan edi
- Bu ancha oldin, u bolalar teleko‘rsatuvida hakamlar haqida qattiq hazillashgani va ular xafa bo‘lib, kechirim so‘rashini talab qilganidan boshlangan. Sluskiy uzr so‘ramadi. O‘tgan mavsumda Vitaliy Meshkov Sluskiy bilan salomlashishdan bosh tortdi. Yaqinda bu hakam yana Sluskiy jamoasining o‘yiniga tayinlandi - va yana janjal. Murabbiy yana hakamlarni tanqid qildi va Ashot Xachaturyans munosabatlarining bunday tarixini hisobga olib, Meshkovni ushbu o‘yinga tayinlash xato bo‘lganini tan oldi.
- Faoliyatimda xato qilgan paytlarim ko‘p bo‘lgan va murabbiylar bilan og‘zaki janjal kelib chiqishi mumkin edi. Lekin biz professionalmiz va u yoki bu shaxsga shaxsiy munosabatimizni oshkor qilmasligimiz kerak. Agar oldingi o‘yinda biror narsa yuz bergan bo‘lsa, men buni hech qachon o‘ylamaganman, doim maydon tashqarisida qoldirganman. Bunday hollarda murabbiyda ham hurmat va tushunish bo‘ladi.
Biz professionalmiz va hech qachon ataylab xato qilmaymiz. Barcha his-tuyg‘ular aniq, men ham futbolchi va murabbiy bo‘lganman va men har doim bunday shaxslarga nisbatan tushunish bilan munosabatda bo‘lishga harakat qilganian. Maydonda birov bilan qo‘l berib ko‘rishmaganim hech qachon bo‘lmagan.
- Meshkov noprofessional harakat qildimi?
“Hakam hamisha diplomat bo‘lishi kerak va u o‘zi bilan eski gina-kuduratlarni olib yurmasligi kerak. Har bir o‘yin yangi hikoya. Hayotda muloqot qila olmaysiz, lekin omma oldida, maydonda o‘zingizni boshqacha, hurmat bilan, halol o‘yin ruhida tutishingiz kerak. Agar hakamlar tomonidan hurmat bo‘lmasa, bu ularning imidjiga katta ta’sir qiladi.
- Siz hech qachon RPLda hakamlik qilmagansiz, shundaymi?
- Yo‘q. Garchi chaqirilgan bo‘lsa ham. Dastlabki suhbatlar, takliflar bo‘ldi, lekin hech narsa bo‘lmadi. Men har doim juda band xalqaro jadvalga ega bo‘lganman. Shu tufayli ba’zida hatto O‘zbekiston chempionatiga ham oylar davomida hakamlik qilmay qo‘ygandim.
Hakam o‘yin qahramoni bo‘lmasligi kerak.
- Oxirgi yillarda terma jamoaning o‘yinida hakam O‘zbekiston zarariga ishlaydigan xatoga yo‘l qo‘yganidan keyin bu haqda gapirganmisiz?
- Har qanday xatoda - murabbiyga, futbolchilarga, hakamlarga hurmat ko‘rsatishni talab qiladigan odob bor. Xo‘sh, men buni tushunaman. O‘yindan keyin biz uchrashishimiz, eski xotiraga ko‘ra gaplashishimiz, hakamlik mavzularini muhokama qilishimiz mumkin. Turli mamlakatlardan kelgan ko‘plab hakamlar hali ham men bilan muayyan vaziyatlarda maslahatlashishadi.
O‘yin qoidalari har yili o‘zgarib turadi va bu jarayonni nazorat qilish kerak. Men qiziqaman. Tanqid qilish uchun esa - men tanqid qilmayman, chunki men futbol maydonida hakam sifatida ishlash qanchalik og‘irligini bilaman, bir daqiqada puls deyarli 200 zarba bo‘lsa, olti yoki ettitasini bir zumda tahlil qilib, qaror qabul qilish kerak. Ayniqsa, top-jamoalar o‘ynasa va xatoning narxi nihoyatda yuqori bo‘lsa. Xo‘sh, endi VAR paydo bo‘ldi, bu xatoni tuzatish imkoniyatiga ega bo‘lgan hakamlarga katta yordam beradi.
- Bir oz vaqt VAR bilan ishladingiz, shunday emasmi?
— Ha, 2016 yilda biz Tokiodagi klublar o‘rtasidagi jahon chempionatida birinchi marta VARni sinovdan o‘tkaza boshladik. Keyin Rossiyada bo‘lib o‘tadigan 2018 yilgi jahon chempionatida videoassistentlar yordamidan foydalaniladimi yoki yo‘qmi, degan savol ham bor edi. O‘sha turnirdan so‘ng biz VAR yordam beradi degan xulosaga keldik. Avvaliga ko‘p qiyinchiliklar bo‘ldi - vaqt ketayotgani tufayli, murabbiylar, futbolchilar, muxlislar norozi edi. Endi hammasi xalqaro darajada, ko‘pincha 30-40 soniya vaqt ketadi.
- RPLda bu ancha uzoq davom etadi.
- Juda qiyin lahzalar bo‘ladi - bitta ko‘rib chiqishda bir nechta omillarni tekshirish kerak: ofsayd, hujumdagi qoidabuzarliklar va hokazo... Lekin asosiysi to‘g‘ri qaror qabul qilingan. O‘tkazilgan daqiqalarni o‘yin oxirida qo‘shib qo‘yish mumkin, ammo agar hakam o‘yin natijasiga ta’sir qiladigan xatoni o‘tkazib yuborsa, u uzoq vaqt esda qoladi.
- O‘zbekiston chempionatida VAR bormi?
- O‘zbekiston Superligasi o‘yinlarining 70-80 foizida ishlaydi.
- Doimiy ravishda ro‘y berayotgan qoida o‘zgarishlari sizga yoqadimi? Masalan, qo‘l bilan o‘ynash hozirgi talqinida - aytaylik, to‘p hatto o‘yinchining ochiq qo‘liga ham uning tanasining boshqa qismidan tegsa bu qoidabuzarlik emasmi?
- Qo‘l tanani himoya qiladimi yoki yo‘qmi, qo‘lning to‘pga qarab harakati yoki to‘pning qo‘lga yo‘nalishi va hokazo. Men uchun agar to‘p tanadan qo‘lga tegsa, o‘ynasin.
- Jahon chempionati final bosqichining 11ta o‘yinida siz biror marta penalti belgilamagansiz va bitta qizil kartochka ko‘rsatilgani bejiz emas.
- Men doimo barqaror bo‘lishga harakat qildim. Markazda hushtak chalish mumkin bo‘lgan fol jarima maydonida huch nimmani hal qilmasligi mumkin. Engil qoidabuzarliklar uchun deyarli hech bir joyda penalti qayd etilmaydi.
- Qarorlaringizning to‘g‘riligi va jahon chempionatlarida ko‘p o‘yinlarni boshqarganligingiz o‘rtasida bog‘liqlik ko‘rasizmi?
- Hakam o‘yin qahramoni bo‘lmasligi kerak. Uning vazifasi futbol jamoalariga sifatli xizmat ko‘rsatishdan iborat. Agar o‘yindan keyin siz haqingizda gapirmasalar, demak siz yaxshi baholangansiz. Hech kim hakamni maqtamaydi. Odatda hakam har bir uchrashuvda o‘rtacha ikki yuzta o‘yin epizodlari bo‘yicha qaror qabul qilishi kerak. Agar u kamida bitta jiddiy xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, hamma bu haqda gapiradi va 199tato‘g‘ri ish qilganini unutadi. Shuning uchun hamisha epizodga yaqin bo‘lishga harakat qildim, ko‘p harakat qildim, to‘g‘ri pozisiya tanladim, o‘yin va futbolchilarning fikrlarini o‘qishga harakat qildim.
Birinchi jahon chempionatidan olti yil oldin jismoniy tarbiya murabbiyi bilan ishlaganmisiz?
- Ha. Faoliyatim davomida sport bilan shug‘illanishni to‘xtatmaganman. Men ularni har doim bajarganman, garchi talablar juda yuqori bo‘lsa-da. Misol uchun, tezlikka chidamlilik uchun test mavjud. 40 metrlik sprint uchun sinov bor, u portlovchi boshlang‘ich tezligini talab qiladi.
Futbolda bu omil juda muhim. 50-60 metr uzunlikdagi pas bilan to‘p ikki soniya davomida qarshi hujumda uchadi. Hatto Useyn Bolt ham bunchalik tez yugura olmaydi. Siz u erga borishingiz kerak, aks holda siz xato qilasiz. Bitta xato hakamni jahon chempionati havzasidan chiqarib yuborishi mumkin. Men, ayniqsa, yosh hakam sifatida xato qilishga haqqim yo‘q edi.
Hakam sifatida duch kelgan eng aqldan ozgan murabbiy kim?
Balki Maradona. U jentlmen, shoumen va tajovuzkor bo‘lishi mumkin - barchasi bitta o‘yinda ko‘rsatgan.
- Siz ishlagan o‘yindan keyin qo‘lingizni siqqanmi?
- Ha. 2010 yilgi Jahon chempionatida Argentina Germaniyaga 0:4 hisobida mag‘lub bo‘lganidan keyin! Jamoasi yirik hisobda mag‘lub bo‘layotgan murabbiy hakamning oldiga kelib, qo‘l siltab, hakamlikda hech qanday muammo yo‘qligini aytishi juda yoqimli.
“Hakamlar simulyasiyalarga chiday olmaydi. Bu borada siz uchun eng yoqimsiz futbolchi kim? Neymar?
- Neymar va Robben. 2014 yilgi JCH. Gollandiya - Kosta-Rikaning chorak finalini boshqarganimda Robben bilan shunday holat bo‘lgan. Gollandiyaliklarning o‘yinlarini tahlil qildim va Robben tez-tez simulyasiya qilishga uringanini ko‘rdim. O‘yindan oldin tunnelda men unga aytganman: "Aryen, men sening oldingi o‘yinlaringni ko‘rdim va sen har birida bir-ikki marta soxtalik qildin. Sen top futbolchisan, senga yoshlar qarayapti! Bugun usiz ketaylik!"
O‘yin davomida men uni diqqat bilan kuzatdim, doimo uning yonida bo‘lishga harakat qildim. Birinchi bo‘lim tugaydi, Robben menga gapirdi va kuldi: “Ref! Men bir necha marta "sho‘ng‘ishni" xohladim, lekin sen mening yonimda ekanligingni ko‘rdim! Hattoki, biz quchoqlashib kulib maydondan chiqib ketayotganimizdan surat ham bor. Qolgan vaqtda u hatto “sho‘ng‘ishga” ham urinmadi.
- 2010 yilgi jahon chempionatida yarim finalga, 2014 yilgi jahon chempionatida chorak finalga qadar yetib borgansiz. Nega JCH-2018da faqat ikkita guruh bosqichi o‘yinida ishladingiz?
- O‘sha chempionatda yordamchim jarohat olgan edi, uning o‘rnini bosadigan hech kim yo‘q edi. Albatta, uyat. Jahon chempionatining har bir o‘yini bir umr siz bilan qoladi. Ammo 2018 yilgi jahon chempionatidan keyin 2019 yilgi Osiyo chempionati ham bor edi, u yerda ham yorqin lahzalar bo‘ldi.
- Xayrlashuv uchrashuvini hakam sifatida boshqardingizmi?
- Hali vaqt bo‘lmadi. Lekin buni amalga oshirish mumkin. Assosiasiyada yuqori saviyada o‘ynagan, shuningdek, xayrlashuv uchrashuvlarini tashkil etmagan bir qancha sobiq futbolchilar ishlaydi. 2022 yil O‘zbekistonda futbolga 110 yil to‘ladi. Ushbu tadbir uchun biz o‘yin tashkil qilmoqchimiz va uni bir paytlar O‘zbekiston terma jamoasida o‘ynagan ko‘plab sobiq futbolchilar bilan xayrlashmoqchimiz. Balki hushtak chalib uning oldiga chiqaman va rasman xayrlashaman. Ammo hozircha bularning barchasi muzokaralar bosqichida.
- Bunday hissiy jihatdan muhim lahzani siz bilan baham ko‘rish uchun bunday o‘yinga qanday hakamlarni taklif qilishni xohlaysiz?
- Yevropaliklardan ko‘p yillar davomida Viktor Kashshay va Milorad Majich bilan birga hakamlik qilishgan. Shunga qaramay - Nikolo Risoli, Damira Skomina, belgiyalik Frank de Blekere. Sergey Karasev, albatta. Va Osiyodan ko‘plab do‘stlar.
- Oxirgi ikki yil ichida norasmiy o‘yinlarda hakamlik qilganmisiz?
- Xalqaro darajada - yo‘q. O‘zbekistonda turli turnirlar, xayriya o‘yinlari bo‘lib o‘tdi. Vaqti-vaqti bilan yolg‘iz o‘zim – hamkasblarim, do‘stlarim bilan futbol o‘ynashga chiqaman.
Hakam sifatida nima bilan faxrlanasiz?
- Maydonda qattiqqo‘l bo‘lmaslikka harakat qildim, lekin futbolni yaxshilashga yordam beradigan odam bo‘lishni xohlardim. Esingizda bo‘lsa, avvallari tajovuzkor, jahldor hakamlar ko‘p bo‘lardi. Men esa doim tabassum bilan ishlashga harakat qildim. U butun ko‘rinishi bilan shunday ko‘rsatdi: “Sariq kartochka sen uchun, do‘stim, ma’lumot. Ehtiyot bo‘ling." Men hakamlikka yondashuvni va futbolchilarning hakamlarga bo‘lgan munosabatini biroz o‘zgartira olganimdan faxrlanishim mumkin. O‘zaro ishonch va hurmat bor edi, chunki biz birgalikda futbolni yaxshilashni xohlaymiz.
- Boshqa mamlakatlardan qancha hakamlar sizning hikoyangiz ular uchun ilhomlantiruvchi va turtki bo‘lgan omilga aylanganini aytishdi.
- Shunday bo‘ladiki, yosh hakamlar maslahat so‘rab menga murojaat qilishadi. Bu juda yaxshi. Faoliyatimga nazar tashlaydigan bo‘lsak, hakamlar ular bilan ham shunday bo‘lishi mumkinligiga ishonishdi.
- Hakamlikdan funsionerga o‘tishdagi eng qiyin va ehtimol, yoqimsiz narsa nima?
Men buni yoqimsiz deb aytmagan bo‘lardim. Eng qiyini - avvallari faqat o‘z ishim uchun mas’ul bo‘lgan bo‘lsam, endi hamkasblarim bilan birgalikda mamlakatimiz futboli rivoji uchun va bu juda katta mas’uliyat. Shunday bo‘ladiki, jamoa mag‘lub bo‘lgach, muxlislarning katta shikoyatlariga quloq solishga to‘g‘ri keladi.O‘zbekiston chempionatida hakamlar xatoga yo‘l qo‘yishadi - bu ham tanqidga sabab bo‘ladi. Lekin biz doimo bunga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishga harakat qilamiz va o‘z ishimizni tahliliy va tizimli ravishda rivojlanishga yo‘naltiramiz. Futbolda hamma xato qiladi, asosiysi o‘sha xatolarni takrorlamaslik.
— Dunyoda hakamlar yetakchilik qiladigan boshqa federasiyalar ham bormi?
— Ha, masalan, Shvesiya va boshqa bir qancha davlatlar. Oktyabr oyida u yerda o‘rtoqlik uchrashuvi o‘tkazdik, Shvesiya federasiyasi prezidenti bilan tanishdik. U shuningdek, sobiq FIFA referisi. Hakamlar tartibli, intizomli insonlar va bunday ishlarda bu sifat qadrlanadi.
- Nega tanlov sizga tushdi?
“Xalqimiz futbolni sevadi, futbol bizning birinchi raqamli sportimiz. Lekin ko‘p narsalarni professional darajaga qo‘yish kerak. Zamonaviy infratuzilmani rivojlantirish, murabbiylar malakasini oshirish, bolalar futbolini tizimli rivojlantirishga jiddiy yondashishimiz kerak. Balki bizning futbol jamoatchiligimiz bu ishni qanday qilib qurish va buni amalga oshirishni aniqlash uchun xalqaro va mahalliy darajada tajriba va aloqalarga ega ekanligimni bilishgandir. O‘z zimmasiga olmaslik va yuksak ishonchni oqlashga urinmaslik mumkin emas edi.
- Siz birinchi vise-prezidentsiz, barcha operativ faoliyat uchun siz javobgarsiz. Uyushma prezidenti, O‘zbekiston Davlat xavfsizlik xizmati raisi Abdusalom Azizov bu ishga qanchalik yaqin?
- Yuqori lavozim va ish bilan band bo‘lishiga qaramay, deyarli har kuni futbolga e’tibor berishga vaqt topadi. U futbolni juda yaxshi ko‘radi va o‘z vaqtida “O‘zbekneftgaz” MXK rahbari sifatida “Mashal” (Muborak) klubida mamlakatdagi birinchi futbol akademiyasini tashkil etganini, uning shogirdlaridan biri Eldor Shomurodovdir. Abdusalom Abdumavlonovich klubni rivojlanishning yangi bosqichiga olib chiqdi.
Asosiy masalalarda men doimo uning fikrini tinglayman. Yana bir vise-prezidentimiz Odil Ahmedovni Rossiya futbolida hamma biladi. Men har doim aytaman: “Jamoa yaxshilanishni istasa, eng yaxshi o‘yinchilarni oladi. Shunday qilib uyushmamizni Odil Ahmedov mustahkamladi”. Uning Rossiyadan Xitoygacha bo‘lgan ko‘plab mamlakatlardagi ulkan o‘yin tajribasi bizga ko‘p yordam beradi. Bundan tashqari, Ahmedovning o‘zining bolalar akademiyasi mavjud bo‘lib, u yerda zamonaviy professional ishlarni olib boradi.
- Ahmedovga akademiya ochish g‘oyasini bir paytlar Krasnodarda o‘ynagan Sergey Galiskiy bergani rostmi?
“Men ham buni eshitdim. U yana shu klubda o‘ynagan davr edi va u “Krasnodar”da o‘ynab yurgan chog‘ida akademiyani ochdi. Hozir uning juda yaxshi shogirdlari bor, ular O‘zbekiston yoshlar terma jamoalariga jalb etilgan. Yana bir necha yillardan keyin Ahmedovning terma jamoadagi faoliyati samarasini his qilamiz.
- Bir paytlar “o‘zbek Messi” deb atalgan, Moskva “Lokomotiv”iga o‘tish atrofida juda g‘alati voqea bog‘langan Jasur Jaloliddinov qanday?
- Jasur haqiqatdan ham juda iqtidorli futbolchi, lekin, nazarimda, u ham jismonan, ham ruhiy jihatdan kuchli bo‘lishi kerak edi. Rossiyada u o‘rganib qolgan futboldan boshqacha, ancha qattiqroq va zichroq futbol o‘ynashadi. O‘tgan mavsumni shu yerda, “Andijon”da o‘tkazgan bo‘lsa, hozir Olmaotaning “Qayrat” klubida Qurbon Berdiyev bilan birga o‘ynamoqda. Murabbiy unga ishonadi, u haqida ijobiy gapiradi. Jaloliddinov hozircha har doim ham bazaga tushavermaydi. U ulkan salohiyatga ega va u faqat o‘zini ayamasdan ishlashda davom etishi kerak.
- Aytgancha, Messining sovg‘asi haqida. U ham, Krishtianu Ronaldu ham Toshkentga kelganini o‘zbek futboli muzeyida ko‘rdim. Bu qanday sodir bo‘lgan?
— Bu O‘zbekistonda futbol tashviqoti harakatlari edi. Messi, Ronaldu va boshqa ko‘plab jahon futboli yulduzlari biz bilan mahorat darslarini o‘tkazishdi. Yigitlarimiz o‘zlarini o‘zlari kabi inson ekanligini, futbolda hamma narsaga erishish mumkinligini his qilishlari uchun federasiya bu tadbirlarni tashkil qildi. Ular bilan uchrashuvlarda yoshlar jamoalari bo‘ldi, matbuot anjumanlari tashkil etildi, akademiyalarda yulduzlar yosh futbolchilarimiz bilan uchrashdi.
- Men Messining qor bilan qoplangan mashg‘ulot stadionida tushgan suratini ko‘rdim.
- Ha ha. O‘sha kuni qor yog‘di va Lionel uchun bu g‘ayrioddiy edi. Ammo ular unga ob-havoga mos jihozlarni topdilar va u futbol o‘ynadi.
- Hozirgi o‘zbek futbolini boy deb bo‘lmaydi, “Bunyodkor”ga Ziko va Skolari murabbiylik qilgan, Rivaldo o‘ynagan davrlardan farqli o‘laroq?
“Men bunday demagan bo‘lardim. Ammo pul bo‘lganda ham undan oqilona foydalanish kerak. Birinchidan, infratuzilmani tartibga solish, murabbiylar malakasini oshirish, bolalar futbol akademiyalarini rivojlantirishga sarmoya kiritish kerak. Shunda taraqqiyot bo‘ladi, barqarorlik va natijalar keladi. Agar pul faqat kattalar jamoalariga sarflansa, unda "pastki" qatlamning rivojlanishi uchun mablag‘ yetarli bo‘lmaydi. Biz hamma narsani to‘g‘ri tashkil qilishimiz kerak - va keyin biz bir marta tasodifan mundialga chiqib, keyin yana 25 yil davomida g‘oyib bo‘ladigan tarzda emas, balki eng yaxshi turnirlarda doimiy qatnashishimiz kerak.
- O‘zbekiston terma jamoasi Qatar saralashida uzoq vaqtdan beri birinchi marta uchinchi saralash bosqichiga ham chiqa olmadi. Nima bo‘ldi o‘zi?
Futbol assosiasiyasi bu juda yomon natija uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi va biz jarohatlar yoki boshqa sabablarni bahona qilish mumkin emasligini tushunamiz. Tan olamanki, biz ko‘p yillardan buyon shunday natijaga erishmoqdamiz. Afsuski, terma jamoaga o‘yinchilar tanlash imkoniyati cheklangan. Katta o‘yinchilarning yetishmasligi sifatli murabbiylarning yetishmasligidan, yuqori malakali murabbiylarning yetishmasligi esa, o‘z navbatida, sifatli murabbiylik ta’limining yo‘qligi natijasidir.
Shu bois, hozir O‘zbekistonda murabbiylik ta’limiga alohida e’tibor qaratilmoqda, bundan tashqari, birinchi marta O‘zbekiston terma jamoalari uchun o‘zimizning “Do‘stlik” markazimiz quriladi.
O‘zbekistondek davlatda terma jamoadagi har bir o‘rin uchun kamida 5-6 nafar futbolchi kurash olib borishi kerak. Lekin, afsuski, futbolchilar o‘rtasida yetarlicha raqobat yo‘q. Shu bois, biz nafaqat murabbiylar shtabida o‘zgarishlar qildik, balki chuqurroq narsalarda – murabbiylik ta’limi, bolalar futboli, umuman, tashkiliy jihatdan ko‘p narsani qayta ko‘rib chiqdik.
- Terma jamoani saralash bosqichida yomon natija qayd etganidagi murabbiy Vadim Abramov o‘rniga sloveniyalik Srechko Katanes tanlandi. Nega aynan u?
- Biz Katanesni yaxshi o‘rgandik. U katta tajribaga ega – Sloveniyani jahon va Yevropa chempionatlariga olib chiqqan, Osiyo futbolini yaxshi biladi, Birlashgan Arab Amirliklari va Iroq terma jamoalariga ustozlik qilgan. Juda prinsipial va talabchan murabbiy, u chinakam professional kadrlarga ega - yordamchilardan tortib fizioterapevtlargacha. Nomzodlar ko‘p edi, lekin murabbiylar kengashi Katanesni tanladi.
- Katanesning Italiyada o‘ynagani va jamoangiz sardori Eldor Shomurodov bilan italyancha gaplashgani sizga ta’sir qilmadimi?
- Biz Katanesni murabbiy etib tayinlaganimizda Shomurodov hali terma jamoa sardori bo‘lmagan va italyanchani endigina gapira boshlagandi. Demak, bu, albatta, mezon emas edi.
- Abramovga qadar terma jamoani mashhur argentinalik Ektor Kuper boshqargan. U Osiyo chempionatining 1/8 finaliga chiqdi va 2022 yilgi jahon chempionatiga saralashning birinchi o‘yinida, O‘zbekiston Falastinda mag‘lub bo‘lgach, ishdan bo‘shatildi. Nega uni bo‘shatishga qaror qilindi.
- Murabbiylar kengashimizga ko‘ra, Kuper terma jamoaga qo‘ymoqchi bo‘lgan o‘yin o‘zbek futboli mentalitetiga to‘g‘ri kelmaydi. Futbolchilarga uning talablariga moslashish qiyin bo‘ldi. Aksariyat uchrashuvlarda Kuper himoyaviy o‘ynashga harakat qildi. Bu jamoatchilikka ham, mutaxassislarga ham, futbolchilarga ham yoqmadi. Shu bois, murabbiylar kengashi taklifiga ko‘ra, u bilan shartnomani bekor qilishga qaror qilishdi.
Shomurodovga qaytsak. Terma jamoadagi eng mashhur futbolchingiz qanchalik yaxshi formada?
- Yaxshi. Albatta, Yevropaning kuchli beshlik chempionatlaridan birida to‘p surgan birinchi futbolchimiz terma jamoa va uning muxlislarining umidi, u har doim bizning qutqaruvchimiz bo‘la oladi. U muntazam ravishda terma jamoa safida gol uradi – yaqinda o‘tkazilgan “Navro‘z kubogi”da Qirg‘iziston va Ugandaga qarshi ikkita o‘yinda to‘rttadan gol urdi. Murabbiylar shtabi va jamoatchilik undan mamnun.
- “Roma” bosh murabbiyi Joze Mourinyo “Yuventus”dan 3:4 dan keyin uni shaxsan o‘zi tanqid qilganida xafa bo‘ldingizmi?
- Ha. Murabbiy o‘z o‘yinchilarini oshkora tanqid qilishi tarafdori emasman. Menimcha, bu ichki sir bo‘lishi kerak.
- Shomurodov yo‘lini takrorlay oladigan o‘zbek yigitlari bormi?
Ularning soni ko‘p, lekin nomlarini aytmoqchi emasman. Hamma maqtovni yaxshi ko‘radi, lekin maqtov bir qulog‘idan kirib, ikkinchisidan chiqishi kerak.. Shuning uchun men buni juda ehtiyotkorlik bilan qabul qilaman. Odamlar haqiqatan ham biror narsaga erishganlarida maqtashga vaqtimiz bo‘ladi.
Menimcha o‘zbek futbolining salohiyati shundayki, bizda o‘nlab Qosimovlar, Ahmedovlar, Shomurodovlar, Masharipovlar bo‘lishi kerak. So‘nggi yillarda esa bolalar va yoshlar bilan ishlashni shunday yo‘lga qo‘yishga harakat qilyapmizki, besh yildan so‘ng oliy ligada O‘zbekistondan ko‘plab futbolchilarni ko‘rasiz. Hozirda Eldorning o‘zi haqida hujjatli film suratga olyapmiz, bu ko‘plab yosh futbolchilarimizga ilhom berishi kerak.
- Yosh iqtidor egalaridan biri Oston O‘runov "Spartak"da o‘ynay olmadi. Nima deb o‘ylaysiz? Ko‘pchilik uning o‘yin qobiliyati bilan yulduz bo‘lish uchun to‘g‘ri mentalitetga ega emasligini his qiladi.
- O‘runov hali yosh futbolchi va o‘ylaymanki, kattalar darajasidagi Rossiya chempionati unga jangchi xarakterini shakllantirishga yordam beradi. Yengil jarohati bor ko‘plab futbolchilar jamoaga kerakligini tushunib, maydonni tark etishmaydi. O‘ylaymanki, vaqt o‘tadi va Oston unga katta umid bog‘langanini tushunadi. Uni diqqat bilan kuzatib borishadi va ular uni asosiy tarkibda ko‘rishni juda xohlashadi, biroq qator jarohatlar unga doimiy o‘yin amaliyotiga ega bo‘lishga imkon bermaydi.
O‘zbekistonlik yosh futbolchilarga yetishmaydigan yana bir jihatga to‘xtalib o‘tmoqchiman. Shaxsan men psixologlar bilan ishlashni zarur deb bilaman. Jahon chempionatlariga tayyorgarlik ko‘rayotgan hakamlar doimo shunday qilishadi. 2010 yilda bizga Ispaniyadan ikkita juda malakali psixolog yordam berdi. Ochilish o‘yiniga tayyorgarlik jarayonida ular bilan nihoyatda qizg‘in ishladik. Janubiy Afrikaning tribunalarda o‘ziga xos xususiyatlari bor - siz vuvuzelalarni eslasangiz kerak. Ulardan shunday ovoz eshitildiki, yon hakamlar bilan muloqotda bo‘lishning iloji yo‘q! Bir-birimizni uzoqdan eshitmasdik, hatto televizorda ham ular tufayli o‘yin ko‘rish noqulay edi.
Ammo ular mendan bu bilan qanday kurashganimni, bu mening konsentrasiyamga qanday xalaqit bermasligini so‘rashganda, men ularni umuman eshitmaganimni birdan angladim! O‘yindan keyin o‘zim o‘yladim – bu meni chalg‘ita olmadi? Men bu faqat psixologlarning xizmatlari, degan xulosaga keldim.
- Federasiyaga, O‘zbekiston terma jamoasiga psixologlarni jalb qilmoqchimisiz?
- Terma jamoaga kelsak, buni doim murabbiylar shtabi hal qiladi. Agar bosh murabbiy psixolog zarur deb topsa, qidiramiz. Yoshlar va yoshlar darajasida hozir bizda psixologlar ishlamoqda. Yana bir narsa shundaki, malakali sport psixologlari juda kam. Bunday mutaxassis o‘yinchi, hakam o‘yin oldidan o‘zini qanday his qilishini, hayajon qo‘rquvga aylanib qolmasligi uchun uni qanday engish kerakligini tushunishi kerak. Bizda iqtidorli, ammo psixologik jihatdan beqaror futbolchilar ko‘p.
— 2014 yilda o‘zbek an’analariga ko‘ra, ota-onangiz bilan birga yashayotganingizni aytgan edingiz.
Ha, va hali ham shunday. (Tabassum qiladi.) Bizda shunday an’ana borki, o‘g‘illardan biri doimo ular bilan yashaydi, ularga g‘amxo‘rlik qiladi. Qanday qilib alohida yashashni tasavvur ham qila olmayman.
- Siz Shomurodovga o‘xshab ularga "siz" deb murojaat qilasizmi?
- Ha. Boshqacha bo‘lishi mumkin emas.
“Ko‘ryapmanki, siz ajoyib formadasiz".
- Harakat. Ortiqcha vazn deyarli yo‘q. Ammo doimiy ravishda jismoniy tarbiya bilan shug‘ullana olmayman, vaqt etarli emas. Men haftasiga ikki marta sport zaliga boraman.
“O‘zbekistonda taomlar shunchalik mazali, biroq yog‘liki, bu yerda vaznni saqlash ayniqsa qiyin."
- Men hakam bo‘lganim uchun har doim ovqatlanishda o‘zimni cheklashga va diyetologlar maslahatiga amal qilishga harakat qildim. Chunki doimiy ravishda o‘zbek taomlarini iste’mol qilsangiz, shakl va vaznni saqlab bo‘lmaydi. Shuning uchun, hozir ham hech qanday qiyinchiliklar yo‘q. Men rejimga amal qilaman, bu hayot tarzi. Lekin O‘zbekistonda gastronomiya juda mazali, bu haqiqat! Bu haqda hamma gapiradi va biz bundan faxrlanamiz.
- Qanchalik tez-tez palov yeyishingiz mumkin?
- Xaftada bir marotaba. Lekin men har kuni xohlayman - bu juda mazali!
- Xorijlik hamkasblar yurtingizga kelishni istashadimi?
- Doimiy! Xorijlik hakamlar O‘zbekistonga kelish uchun navbatda turishibdi!
Mirjalol Pardaboyev tarjimasi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
Қаҳрамон Асланов
