Афсонавий Пеле вафот этди. Онкологик касалликлар уни бир неча йил азоблади. Пеле 82 ёшда эди, у тақдирдан бу сафар қандайдир муваффақиятли яшашни зўрға талаб қиларди. Биз буюк бразилияликнинг асосий иқтибосларини тўпладик, улар энг яхши ва ёрқин эпизодлар, энг муҳими, афсонанинг уларга бўлган муносабатини акс эттиради.
«Мен денгизни кўрдим ва ақлдан оздим»
Пеле ҳаётининг асосий маскани – Атлантика океани соҳилидаги Сан-Паулу штатидаги Сантос шаҳри ва фаолиятидаги асосий клуб – «Сантос» билан учрашувни шундай тасвирлайди. Пеле Трес Кораисонс кичик шаҳарчасида туғилган ва болалигининг кўп қисмини Бауруда ўтказган. Худди шу жойда, маҳаллий шу номдаги клубнинг (1968 йил) ёшлар жамоасида у профессионал тарзда футбол ўйнай бошлади. Футболчининг оиласи камбағал эди ва аҳоли пункти ҳам қирғоқдан узоқда жойлашган. Пеленинг сўзларига кўра, Сантосга кўчиб ўтишдан олдин у ҳеч қачон океанни кўрмаган ва фақат миш-мишлар орқали у ундаги сув шўр эканлигини биларди. «У ҳақиқатан ҳам шундайми ёки йўқлигини текшириш учун кийимим ва пойабзалим билан сувга кирдим. Ҳа, у худди шундай эди», деди Пеле 2006 йилда.
«Сантос»да у деярли бутун фаолиятини ўтказди. Пеле клубнинг расмий ўйинларида уч марта ўзини дарвозабон сифатида синаб кўрди. Уларнинг барчасида «Сантос» ғалаба қозонди ва 1969 йил ноябрь ойида «Ботафого» билан ўйинда Пеле ҳатто «қуруқ ўйин» ҳам қилди - унинг жамоаси 3:0 ҳисобида ғалаба қозонди.
Пеле ўсган Бразилия ўша пайтлар тинч жой эмас эди. Аҳоли тез суръатлар билан шаҳарларга кўчиб ўта бошлашди, жамиятнинг табақаланиши ва қашшоқлик кучайди. Ҳозир Германия ёки Данияда бўлгани каби болалар футбол мактабларининг уюшган тармоғи ҳақида гап бўлмаган. Ота-оналар иқтидорли ўғлига моддий ёрдам бера олмасдилар. Пеленинг отаси ҳам профессионал футболчи эди, лекин катта жамоалар ундаги маҳоратни кўрмади ва у вилоят клубларида минимал пул эвазига ўйнарди.
Бўлажак уч карра жаҳон чемпионининг ўзи болалигида Баурудаги станцияда уй қурилиши стендида ўтириб, пойабзал тозаловчи бўлиб ишлаган. Унинг биринчи тўпи қоғоз билан тўлдирилган, устига арқон билан боғланган пайпоқ эди. «Мен кўчада ўйнашни ўргандим. Фақат ўша ерда бу мумкин эди», деди Пеле. Бироз вақт ўтгач, у аллақачон маҳаллий пойабзал фабрикасида ишлашни бошлади. Эҳтимол, «Сан-Паулу» ва «Фламенго» клубларининг собиқ ҳужумчиси Валдемар де Брито «Баури» ёшлар жамоасига мураббий сифатида келмаганида, ўтган асрнинг асосий футболчиси сифатида бошқа шахс ҳақида гапирган бўлардик. У маҳаллий жамоа чемпионлигини эндигина қўлга киритган ўн ёшли болада истеъдодни кўрди. Айнан де Брито уни Сантосга юборган. Ўша пайтда Эдсон Арантес до Насименто исмли йигит аллақачон Пеле деб аталган. Футболчининг ўзи эса бу тахаллусни қачон олганини эслолмаслигини айтди. Аммо унинг ҳамкасбларида тахаллус ҳақида ўзига хос назария бор: «Мен баъзида тахаллусларни, айниқса қисқа исмларни шарҳловчиларимиз томонидан ўйлаб топилган деб гумон қиламан. Улар пулемётга ўхшайди. Агар футболчилар Пеле, Диди, Вава деб аталса, бу уларга катта ёрдам беради. Негаки, шарҳловчи атиги бир эпизодда тўлиқ исм-шарифимизни айтишга улгурмагунча, ўйиннинг ярми тугайди».
«Худо менга футбол ўйнаш қобилиятини берди. Қолган ҳамма нарсани мен машғулотлар орқали олдим»
Пеле ҳаётда муваффақиятга фақат меҳнат ва яхши таълим ёрдамида эришиш мумкинлиги ҳақида кўп гапирарди. Алифбо, алифбо! Ҳар бир бола ўқиш ва ёзиш қобилиятига эга бўлиши керак», - дейди футболчи. Аммо Бразилияда Пеленинг ёшлигида ҳукумат умумий таълим дастурини тарғиб қилиш учун алоҳида ҳаракатлар қилишлари керак эди. Кўпчиликнинг мактабга вақти йўқ эди - овқат учун, масалан, поэзд станцияларида пойабзалларини тозалашлари керак эди. Пеленинг ўзи ҳам ҳарбий мутахассисликка эга - 18 ёшида у олти ой давомида ўйинлар, машғулотлар ва хизматни бирлаштирган. Пеле олий маълумотни 1970 йилларда жисмоний маданият соҳасида олган.
«Футболчиларимизга қора танли қизлар ёқарди. Мен ажойиб вақт ўтказдим»
1958 йилда Швецияда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатида Европа ҳақиқатан ҳам Пеленинг кимлигини билиб олди. Ўшанда 17 ёшли бразилиялик Францияга қарши ўйинда хет-трик қайд этган. Шундан сўнг Пеле яна уч марта жаҳон чемпиони бўлди. «Бу ақл бовар қилмас натижа, лекин мен биринчи марта жамоамиз дарвозабонини мақташ имконига эга бўлдим!» - дея хитоб қилди у 2002 йилда Япония ва Кореяда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатида ғолиб чиққан «Палмейрас» посбони Маркос Рейеснинг терма жамоадаги ўйинлари ҳақидаги саволга жавобан. Бироқ, Пеле сайёра чемпионатида терма жамоа бир вақтнинг ўзида иккита энг яхши дарвозабонга эга бўлган пайтгача яшади.
«Мен ҳали ҳам тўп билан югуришни ва гол уришни орзу қиламан»
Пеле уч марта фаолиятини якунлаган. 1971 йилда Югославия билан ўртоқлик ўйинида терма жамоа билан хайрлашган. У уч йилдан сўнг эса «Сантос» жамоаси билан. Унинг сўнгги клуби – Американинг «Нью-Йорк Космос»и 1977 йилда «Сантос» билан ўйин ташкил этиб, катта футбол афсонаси билан ҳақиқий хайрлашув шоусини намойиш этди. 1981 йилда журналистлар уни аср спортчиси сифатида тан олишди. 2000 йилда эса ФИФА расмий равишда Пелени ХХ асрнинг энг яхши футболчиси деб топди. «Мен тўпни соғиндим. Майдондаги ҳаяжон, стадион энергияси, яхши натижа учун кураш. Ҳар бир ғалабадан хурсандчилик ва ҳаттоки ҳар бир мағлубиятдаги қайғу учун», - деди Пеле.
«Мен ноёб ва такрорланмасман»
Пеле ҳеч қачон ўзининг буюклигига шубҳа қилмаган. Ва у бу ҳақда кўп баёнотлар берган. «Ҳеч қачон бошқа Пеле бўлмайди, мен бетакрор ва такрорланмасман», - у иқтибосларнинг энг машҳуридир. Пеле анча узоқроққа борди ва ўзини ҳатто Худонинг Ўғли билан солиштирди. «Мен бу куфр эканлигини тушунаман ва бундай гапириш яхши эмаслигини биламан. Аммо, сўровларга кўра, мен Исо Масиҳдан кўра машҳурроқман. Бу мени кулдиради, чунки мен католикман ва мен Исонинг кимлигини ва имон қадриятлари нима эканлигини биламан», деди у. Пеле ўзининг буюклиги мезонини ҳам анча олдин белгилаб берганди: «Минглаб урилган голларимдан ўзиб кетган одамни топмагунча, мендан яхшироқ футболчи борлигини тан олмайман. Қачон топсалар, гаплашамиз», — деганди қирол.
Шу билан бирга, унинг 1957-1977 йилларда «Сантос» даги голларидан атиги 757 таси расман тан олинган деб ҳисобланади. Клубнинг ўзи ҳам уларнинг мингга яқини борлигини таъкидламоқда. Криштиану Роналду тез орада фаолиятини якунлайди ва у даражага эришиш қийин бўлиб қолади.
Соғлик бўйича муаммолар биринчи марта 2002 йилда содир бўлган. Кейин компьютер томографиясига ташриф буюрганидан кейин касаллик ўзини намоён қилган ва ўткир аллергия туфайли касалхонага ётқизилди. Касалхонадан чиққан футболчи унда «яна иккита юрак» борлигини айтди, чунки у «уч юракли одам» эди. Унинг туғилган шаҳрининг номи шундай таржима қилинган - Уч юрак. Ҳақиқатан ҳам жиддий соғлик муаммолари 2015 йилда, Пеле оғир операцияни бошдан кечирганида бошланган. 2019 йилда унинг ички аъзолари кучли инфекцияга чалинган, оёғида сон протези ва тиззасида катта муаммолар бор эди.
Пеленинг охирги марта касалхонага ётқизилиши умумий шиш ва юрак етишмовчилиги сабаб бўлган. Пеле ўзининг сўнгги кунларигача оптимист бўлишда давом этди. «Мен кучлиман, умидим катта ва одатдагидек даволанишимни кузатиб боряпман. Менга кўрсатилган барча ғамхўрлик учун шифокор ва ҳамшираларга миннатдорчилик билдираман. Мен ҳақиқатан ҳам Худога ишонаман ва бутун дунё бўйлаб сиздан келган ҳар бир хабар менга куч бағишлайди», - деганди у ижтимоий тармоқларида.
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
