Afsonaviy Pele vafot etdi. Onkologik kasalliklar uni bir necha yil azobladi. Pele 82 yoshda edi, u taqdirdan bu safar qandaydir muvaffaqiyatli yashashni zo‘rg‘a talab qilardi. Biz buyuk braziliyalikning asosiy iqtiboslarini to‘pladik, ular eng yaxshi va yorqin epizodlar, eng muhimi, afsonaning ularga bo‘lgan munosabatini aks ettiradi.
«Men dengizni ko‘rdim va aqldan ozdim»
Pele hayotining asosiy maskani – Atlantika okeani sohilidagi San-Paulu shtatidagi Santos shahri va faoliyatidagi asosiy klub – «Santos» bilan uchrashuvni shunday tasvirlaydi. Pele Tres Koraisons kichik shaharchasida tug‘ilgan va bolaligining ko‘p qismini Bauruda o‘tkazgan. Xuddi shu joyda, mahalliy shu nomdagi klubning (1968 yil) yoshlar jamoasida u professional tarzda futbol o‘ynay boshladi. Futbolchining oilasi kambag‘al edi va aholi punkti ham qirg‘oqdan uzoqda joylashgan. Pelening so‘zlariga ko‘ra, Santosga ko‘chib o‘tishdan oldin u hech qachon okeanni ko‘rmagan va faqat mish-mishlar orqali u undagi suv sho‘r ekanligini bilardi. «U haqiqatan ham shundaymi yoki yo‘qligini tekshirish uchun kiyimim va poyabzalim bilan suvga kirdim. Ha, u xuddi shunday edi», dedi Pele 2006 yilda.
«Santos»da u deyarli butun faoliyatini o‘tkazdi. Pele klubning rasmiy o‘yinlarida uch marta o‘zini darvozabon sifatida sinab ko‘rdi. Ularning barchasida «Santos» g‘alaba qozondi va 1969 yil noyabr oyida «Botafogo» bilan o‘yinda Pele hatto «quruq o‘yin» ham qildi - uning jamoasi 3:0 hisobida g‘alaba qozondi.
Pele o‘sgan Braziliya o‘sha paytlar tinch joy emas edi. Aholi tez sur’atlar bilan shaharlarga ko‘chib o‘ta boshlashdi, jamiyatning tabaqalanishi va qashshoqlik kuchaydi. Hozir Germaniya yoki Daniyada bo‘lgani kabi bolalar futbol maktablarining uyushgan tarmog‘i haqida gap bo‘lmagan. Ota-onalar iqtidorli o‘g‘liga moddiy yordam bera olmasdilar. Pelening otasi ham professional futbolchi edi, lekin katta jamoalar undagi mahoratni ko‘rmadi va u viloyat klublarida minimal pul evaziga o‘ynardi.
Bo‘lajak uch karra jahon chempionining o‘zi bolaligida Baurudagi stansiyada uy qurilishi stendida o‘tirib, poyabzal tozalovchi bo‘lib ishlagan. Uning birinchi to‘pi qog‘oz bilan to‘ldirilgan, ustiga arqon bilan bog‘langan paypoq edi. «Men ko‘chada o‘ynashni o‘rgandim. Faqat o‘sha yerda bu mumkin edi», dedi Pele. Biroz vaqt o‘tgach, u allaqachon mahalliy poyabzal fabrikasida ishlashni boshladi. Ehtimol, «San-Paulu» va «Flamengo» klublarining sobiq hujumchisi Valdemar de Brito «Bauri» yoshlar jamoasiga murabbiy sifatida kelmaganida, o‘tgan asrning asosiy futbolchisi sifatida boshqa shaxs haqida gapirgan bo‘lardik. U mahalliy jamoa chempionligini endigina qo‘lga kiritgan o‘n yoshli bolada iste’dodni ko‘rdi. Aynan de Brito uni Santosga yuborgan. O‘sha paytda Edson Arantes do Nasimento ismli yigit allaqachon Pele deb atalgan. Futbolchining o‘zi esa bu taxallusni qachon olganini eslolmasligini aytdi. Ammo uning hamkasblarida taxallus haqida o‘ziga xos nazariya bor: «Men ba’zida taxalluslarni, ayniqsa qisqa ismlarni sharhlovchilarimiz tomonidan o‘ylab topilgan deb gumon qilaman. Ular pulemyotga o‘xshaydi. Agar futbolchilar Pele, Didi, Vava deb atalsa, bu ularga katta yordam beradi. Negaki, sharhlovchi atigi bir epizodda to‘liq ism-sharifimizni aytishga ulgurmaguncha, o‘yinning yarmi tugaydi».
«Xudo menga futbol o‘ynash qobiliyatini berdi. Qolgan hamma narsani men mashg‘ulotlar orqali oldim»
Pele hayotda muvaffaqiyatga faqat mehnat va yaxshi ta’lim yordamida erishish mumkinligi haqida ko‘p gapirardi. Alifbo, alifbo! Har bir bola o‘qish va yozish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak», - deydi futbolchi. Ammo Braziliyada Pelening yoshligida hukumat umumiy ta’lim dasturini targ‘ib qilish uchun alohida harakatlar qilishlari kerak edi. Ko‘pchilikning maktabga vaqti yo‘q edi - ovqat uchun, masalan, poezd stansiyalarida poyabzallarini tozalashlari kerak edi. Pelening o‘zi ham harbiy mutaxassislikka ega - 18 yoshida u olti oy davomida o‘yinlar, mashg‘ulotlar va xizmatni birlashtirgan. Pele oliy ma’lumotni 1970 yillarda jismoniy madaniyat sohasida olgan.
«Futbolchilarimizga qora tanli qizlar yoqardi. Men ajoyib vaqt o‘tkazdim»
1958 yilda Shvesiyada bo‘lib o‘tgan jahon chempionatida Yevropa haqiqatan ham Pelening kimligini bilib oldi. O‘shanda 17 yoshli braziliyalik Fransiyaga qarshi o‘yinda xet-trik qayd etgan. Shundan so‘ng Pele yana uch marta jahon chempioni bo‘ldi. «Bu aql bovar qilmas natija, lekin men birinchi marta jamoamiz darvozabonini maqtash imkoniga ega bo‘ldim!» - deya xitob qildi u 2002 yilda Yaponiya va Koreyada bo‘lib o‘tgan jahon chempionatida g‘olib chiqqan «Palmeyras» posboni Markos Reyesning terma jamoadagi o‘yinlari haqidagi savolga javoban. Biroq, Pele sayyora chempionatida terma jamoa bir vaqtning o‘zida ikkita eng yaxshi darvozabonga ega bo‘lgan paytgacha yashadi.
«Men hali ham to‘p bilan yugurishni va gol urishni orzu qilaman»
Pele uch marta faoliyatini yakunlagan. 1971 yilda Yugoslaviya bilan o‘rtoqlik o‘yinida terma jamoa bilan xayrlashgan. U uch yildan so‘ng esa «Santos» jamoasi bilan. Uning so‘nggi klubi – Amerikaning «Nyu-York Kosmos»i 1977 yilda «Santos» bilan o‘yin tashkil etib, katta futbol afsonasi bilan haqiqiy xayrlashuv shousini namoyish etdi. 1981 yilda jurnalistlar uni asr sportchisi sifatida tan olishdi. 2000 yilda esa FIFA rasmiy ravishda Peleni XX asrning eng yaxshi futbolchisi deb topdi. «Men to‘pni sog‘indim. Maydondagi hayajon, stadion energiyasi, yaxshi natija uchun kurash. Har bir g‘alabadan xursandchilik va hattoki har bir mag‘lubiyatdagi qayg‘u uchun», - dedi Pele.
«Men noyob va takrorlanmasman»
Pele hech qachon o‘zining buyukligiga shubha qilmagan. Va u bu haqda ko‘p bayonotlar bergan. «Hech qachon boshqa Pele bo‘lmaydi, men betakror va takrorlanmasman», - u iqtiboslarning eng mashhuridir. Pele ancha uzoqroqqa bordi va o‘zini hatto Xudoning O‘g‘li bilan solishtirdi. «Men bu kufr ekanligini tushunaman va bunday gapirish yaxshi emasligini bilaman. Ammo, so‘rovlarga ko‘ra, men Iso Masihdan ko‘ra mashhurroqman. Bu meni kuldiradi, chunki men katolikman va men Isoning kimligini va imon qadriyatlari nima ekanligini bilaman», dedi u. Pele o‘zining buyukligi mezonini ham ancha oldin belgilab bergandi: «Minglab urilgan gollarimdan o‘zib ketgan odamni topmaguncha, mendan yaxshiroq futbolchi borligini tan olmayman. Qachon topsalar, gaplashamiz», — degandi qirol.
Shu bilan birga, uning 1957-1977 yillarda «Santos» dagi gollaridan atigi 757 tasi rasman tan olingan deb hisoblanadi. Klubning o‘zi ham ularning mingga yaqini borligini ta’kidlamoqda. Krishtianu Ronaldu tez orada faoliyatini yakunlaydi va u darajaga erishish qiyin bo‘lib qoladi.
Sog‘lik bo‘yicha muammolar birinchi marta 2002 yilda sodir bo‘lgan. Keyin kompyuter tomografiyasiga tashrif buyurganidan keyin kasallik o‘zini namoyon qilgan va o‘tkir allergiya tufayli kasalxonaga yotqizildi. Kasalxonadan chiqqan futbolchi unda «yana ikkita yurak» borligini aytdi, chunki u «uch yurakli odam» edi. Uning tug‘ilgan shahrining nomi shunday tarjima qilingan - Uch yurak. Haqiqatan ham jiddiy sog‘lik muammolari 2015 yilda, Pele og‘ir operasiyani boshdan kechirganida boshlangan. 2019 yilda uning ichki a’zolari kuchli infeksiyaga chalingan, oyog‘ida son protezi va tizzasida katta muammolar bor edi.
Pelening oxirgi marta kasalxonaga yotqizilishi umumiy shish va yurak yetishmovchiligi sabab bo‘lgan. Pele o‘zining so‘nggi kunlarigacha optimist bo‘lishda davom etdi. «Men kuchliman, umidim katta va odatdagidek davolanishimni kuzatib boryapman. Menga ko‘rsatilgan barcha g‘amxo‘rlik uchun shifokor va hamshiralarga minnatdorchilik bildiraman. Men haqiqatan ham Xudoga ishonaman va butun dunyo bo‘ylab sizdan kelgan har bir xabar menga kuch bag‘ishlaydi», - degandi u ijtimoiy tarmoqlarida.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
