ЖЧ-2022 финалидан деярли уч ой ўтди ва 2026 йилга қараб ҳаракат қилиш вақти келди. Вақт тез ўтади, шунинг учун мезбон давлатлар фаол тайёргарлик босқичига ўтиш арафасида. ФИФА ўз навбатида асосий ишни амалга оширди: Халқаро федерация Руанда пойтахтида бўлиб ўтган Конгрессда навбатдаги жаҳон чемпионатининг янги форматини тасдиқлади.
2026 йилда турнирда 48 та жамоа иштирок этади – саралашдан ўтган 45 та давлат, шунингдек, учта мезбон давлат (АҚШ, Канада ва Мексика). Бу ҳозиргача амалга оширилган энг катта кенгайиш: 1930 йилдан бери Жаҳон чемпионатида 13 та жамоа қатнашган, 1954 йилда уларнинг сони 16 тага, 1982 йилда 24 тага, 1998 йилда эса 32 та жамоадан иборат биз учун одатий форматни қабул қилган. 48 иштирокчига кенгайиши бир вақтнинг ўзида 50% га ўсишни англатади, бу келажакда турнирни ташкил қилишни мураккаблаштиради ва қизиқишга таъсир қилади. Аммо ФИФА президенти Жанни Инфантино бу қарорни кучли қўллаб-қувватлади, чунки бу масалада элементар математика ишлайди: кўпроқ ўйин = ФИФА учун кўпроқ пул ва бу футбол органи учун энг муҳими.
Энди гуруҳ босқичи қандай ўтади?
Дастлаб учта жамоадан иборат 16 та гуруҳ бўлиб, улардан иккитаси кейинги босқичга йўл олиши режалаштирилган эди. Ушбу форматда 80 та ўйин бўларди (1998 йилдан буён 64 таси ўтказилган).
Ушбу мослашув иккита муҳим камчиликка эга эди: биринчиси - гуруҳда учта жамоа бўлса, сўнгги турнинг интригаси йўқолади, иккинчиси - улар учун энг яхши мослашишга эришиш учун икки жамоа ўртасида қандайдир келишувга киришиш эҳтимоли ортади, чунки ўйинлар параллель равишда ўтказилмасди. Бу 1982 йилда содир бўлди, Германия ва Австрия, аслида, кейинги босқичга чиқиш ва Жазоирни "қолдириб кетиш" учун немисларнинг 1:0 ҳисобидаги ғалабасига келишиб олишди (кейин улар ҳар бир гуруҳдаги барча ҳал қилувчи ўйинлар бўлиб ўтишига қарор қилишди.)
Аммо Қатарда бўлиб ўтадиган жаҳон чемпионати финалигача ФИФА мутасаддилари футбол жамоатчилигининг танқидига қарамай, уч жамоалик вариантга амал қилишди. ФИФА эҳтимолий тил бириктириш муаммосини ҳар бир дурангдан кейин пенальтилар серияси орқали ҳал қилишни таклиф қилди, аммо бу шартда ҳам келишилган ўйинлар эҳтимоли сақланиб қолиши аниқ эди.
2022 йилги жаҳон чемпионатидан кейингина Инфантино гуруҳларда учта жамоадан иборат формат энг яхшиси эмаслигини тан олди. Натижада ФИФА конгрессда тўртта жамоа билан 12 гуруҳдан иборат вариантни маъқуллади. "Қайта кўриб чиқилган формат тил бириктириш хавфини камайтиради ва барча жамоалар камида учта ўйин ўтказишини таъминлайди, шу билан бирга рақобатчи жамоалар ўртасида мувозанатли дам олиш вақтини таъминлайди", дейилади ФИФА баёнотида.
Натижада 48 та жамоа 4 тадан 12 та гуруҳга бўлинади. Биринчи ва иккинчи ўринлар тўғридан-тўғри гуруҳлардан чиқишади, учинчи ўрин эгалари эса очколар, голлар фарқи ва бошқа кўрсаткичлар бўйича тартибланади. Фақат саккизта учинчи ўринни олган жамоа кейинги босқичга чиқади - жами 32 та жамоа. Шундан сўнг плей-офф босқичи шаклланади - формат ҳозир Евро ўтказилаётган форматга жуда ўхшайди.
Кўпроқ жамоалар ➡️ кўпроқ ўйинлар ➡️ узоқроқ турнир
Тўртта жамоадан иборат гуруҳлар ва қўшимча плей-офф босқичида жами 104 та ўйин бўлиб ўтади, бу аввалгидан 62,5 фоизга кўп. Тақвим билан боғлиқ муаммо бор эди, чунки кўплаб ўйинлар кўпроқ ўйин кунларига муҳтож эди ва Профессионал Футболчилар Ассоциацияси (ПФА) ҳаддан ташқари юкланган тақвим туфайли "жисмоний чарчоқ ва руҳий чарчаш"дан хавотирда эканлигини айтди. ПФА бош директори Маэта Моланго футбол тақвимини "тўлиқ қайта тиклаш" кераклигини айтди.
"2026 йил учун эълон қилинган Жаҳон чемпионатининг кенгайтирилган формати яна банд бўлган жадвалга кўпроқ ўйинлар киритилишини англатади", деди у. “ФИФА ўйинлар оралиғида камида 72 соат дам олиш, ҳар ҳафта мажбурий дам олиш ва таътилга чиқиш каби масалаларга устувор аҳамият қаратаётгани қувонарли. Бироқ, бу ички ва халқаро календарнинг доимий кенгайишига қанчалик мос келишини кўриш жуда қийин. Биз биламизки, ўйинчиларнинг ҳозирги иш юки уларнинг соғлиғига доимий таъсир қилади ... Биз уларни бузмагунча босим ўтказа олмаймиз."
ФИФАнинг айтишича, мусобақа 2010, 2014 ва 2018 йилги жаҳон чемпионатларида бўлгани каби давом этади - жами 56 кун. Аммо бу тайёргарлик даврини ҳисобга олади, бу ҳозир 14 кун. 2026 йилги жаҳон чемпионатининг ўзи 39 кун - 2010, 2014 ва 2018 йилги жаҳон чемпионатларидан бир ҳафта, Қатардаги турнирдан эса 10 кун кўпроқ давом этади.
Миллий терма жамоанинг мажбурий машғулотлари 2026 йилнинг 25 майида бошланади, шунинг учун клубларнинг сўнгги ўйинлари 24 майгача ўтказилиши керак. Истиснолар фақат Чемпионлар лигаси ва Европа лигасининг финал босқичига тааллуқли бўлади – бу ҳолда финалга чиққан клублар ва жаҳон чемпионатида иштирок этувчи жамоалар таркибига кирган футболчилар йиғинга 30 майгача етиб келишлари керак бўлади.
Шу билан бирга, турнир бошланишининг аниқ санаси йўқ, аммо финал куни маълум – 19 июль.
Бундай зич тақвим билан ўйинлар эрта бошланиб кечгача давом этиши аниқ, бошқа нарсалар қатори вақт зоналарининг максимал сонини қамраб олиш учун. Бизни олтита ўйиндан иборат ўйин кунлари кутаётган бўлиши мумкин.
Жаҳон чемпионатида ким қўшимча йўлланмаларни олади?
46 та жамоа саралаш ўйинлари орқали йўл олади (жумладан, Жаҳон кубоги мезбон давлатлари учун учта кафолатланган ўринлар), охирги икки ўрин эса қитъалараро плей-офф босқичи орқали тақсимланади.
2022 йилги Жаҳон чемпионати билан таққослаганда, 17 та қўшимча саралаш ўрни мавжуд: 16 ўрин ва аввал мезбонлар учун ажратилган битта жой. Энди бу содир бўлмайди - АҚШ, Мексика ва Канаданинг автоматик квалификацияси туфайли СОНСАСАФ слоти шунчаки уч поғонага қисқаради. Бу шундай чиқади:
ОФК: 8 (+4)
АФК: 9 (+4)
КОНКАКАФ: 6 (+3)
УЕФА: 16 (+3)
КОНМEБОЛ: 6 (+2)
Плей офф: 1 (+1).
Қитъалараро плей-оффда жами олтита жамоа иштирок этади - Европадан ташқари бешта конфедерациядан биттадан, шунингдек, мезбон конфедерация сифатида КОНКАКАФдан биттадан.
Саралаш қандай ўтади?
УЕФА: Саралаш 2025 йилда бошланади. Тўрт ёки бешта жамоадан иборат 12 та гуруҳ бўлиб, ҳар бир гуруҳ ғолиблари тўғридан-тўғри жаҳон чемпионатига йўл олади. Сўнгги тўртта ўрин учун плей-офф формати ҳали тасдиқланмаган.
КОНМEБОЛ: Жанубий Америка одатдагидек 10 жамоалик форматини сақлаб қолади. Саралаш 2023 йил сентябрида бошланиши керак, энг кучли олтилик Жаҳон чемпионатига йўлланма олади.
ОФК: Саралаш 2023 йил октябрь ойида энг қуйи рейтингдаги Осиё мамлакатлари ўйинлари билан бошланади. Автоматик саралаш босқичи 2024 йил сентябрь ойида бошланиб, 2025 йил июнига қадар давом этадиган учинчи босқичдан сўнг маълум бўлади.
КОНКАКАФ: Танлов 2024 йил март ойида бошланади. Учта автоматик саралаш ва Қитъалараро плей-офф жамоасини аниқлайдиган сўнгги тур 2025 йилнинг сентябридан ноябригача бўлиб ўтади. Унда 12 та жамоа иштирок этади.
Африка ва Океания ҳали форматни тасдиқламаган.
Қуръа қандай ўтказилади?
Қуръа учун мамлакатлар тақсимоти одатдаги форматни ҳисобга олади, унга кўра мезбонлар ФИФА рейтингида энг яхши жамоалар билан биринчи поғонага тушишади. Қолган саватлар ҳам рейтинг бўйича тузилган.
Ҳар бир гуруҳда ҳар бир конфедерациядан биттадан кўп бўлмаган жамоа бўлади (Европа бундан мустасно)
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
