— 7 октябрь куни Саудия Арабистони ҳукуматининг Давлат инвестиция жамғармаси Англиянинг "Ньюкасл" клубини сотиб олгани маълум бўлди, битим нархи — 360 миллион еврони ташкил этган.
— Жамғармани валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмон бошқаради. Бу келишув “Ньюкасл”ни келажакда дунёнинг энг бой клубларидан бирига айлантиради.
Биз бу ҳақда Осиё минтақасини яхши биладиган менежер Алишер Никимбаев билан батафсил гаплашдик. У Қатар футбол ассоциацияси техник мутахассиси ва ЖЧ-2022 ташкилий қўмитасининг менежери ҳисобланади.
— Қатар шайхлари “ПСЖ”га, БАА шайхлари эса “Манчестер Сити”га эгалик қилади. Энди эса Саудия шаҳзодаси “Ньюкасл”ни сотиб олди. Бу унга нима учун керак?
— “Ньюкасл”ни харид қилиш Саудия Арабистони ҳукуматининг футболга, спортга бўлган амбициясининг ёрқин кўриниши. Лекин улар бу билан тўхтаб қолишмайди. Ўтган йили улар 2030 йилги Осиё ўйинларини қабул қилиш учун Қатар билан беллашишди. Якунда Қатар бу курашда ғолиб чиқишди. Аммо Саудия Арабистони 2034-йилги қитъа ўйинларига мезбонлик қиладиган бўлишди. Ҳозирда 2027 йилги Осиё Кубогига мезбонлик қиладиган мамлакатни танлаш бўйича сайлов кампаниясидаги ишлар давом этмоқда. Асосий даъвогарлар Саудия Арабистони ва Қатар. Бундан ташқари, саудияликлар Осиё Кубоги учун 1 миллиард долларлик лойиҳани тайёрламоқда, чунки бир вақтнинг ўзида мусобақа учун тўртта янги стадион қуриш режалаштиришмоқда.
Саудия Арабистони бундан олдин ҳам минтақада ўзининг футболда етакчилигини исботлашга уриниб кўрди, аммо улар буни исботлай олишмади. ОФК (Осиё Футбол Конфедерацияси) президентлиги учун 2013 ёки 2019 йиллардаги сайлов кампанияларини эсга олишимиз мумкин. Ҳозир мамлакатда ўзгаришлар рўй бермоқда. Масалан, Осиё кубогини қабул қилиш қонунчилик даражасида жиддий ислоҳотларни ҳам ўз ичига олади. Саудия Арабистонида аёллар футбол ўйинларига киришга рухсат берилмаган ва бу эса мусобақаларга мезбонлик қилиш учун тўсиқ бўлиши мумкин. Буни ҳал қилиш керак.
Иқтисодиётда ҳам ўзгаришлар рўй бермоқда. Гап БАА ва Қатардан молиявий оқимларни Саудия Арабистонига ўтказиш ҳақида кетмоқда. БАА инқироздан сўнг тиклана олмаган бўлса, ЖЧ-2022дан кейин Қатарга қизиқиш пасайиши мумкин. Саудия Арабистони — инфратузилма сармоялари учун янги синов майдони.
— "Ньюкасл"дан нимани кутиши мумкин? Манманлик ярмаркаси ёки клубнинг тизимли ривожини?
— “Ньюкасл”ни сотиб олиш катта лойиҳа бўлади. Қатарда "ПСЖ"дан ташқари Европа футболида у қадар кўзга ташланмайдиган бошқа лойиҳалар ҳам бор. Бу саудияликлар учун Европа клубини сотиб олиш бўйича биринчи тажриба бўлди. Улар клубга киритадиган сармоя бўйича "Манчестер Сити" ва “ПСЖ” билан рақобатлашишга тайёр.
Шу билан бирга, саудияликларнинг салоҳияти бироз юқорироқдир. Мухлислар байрам қилишни аллақачон бошлаб юборишган, аммо трансфер ойнаси фақат январда очилади. Шайх Мансур "Манчестер Сити"ни сотиб олгани ҳақидаги тарихга қайтсак, у трансфер ойнаси ёпилишидан бир неча кун олдин клубни сотиб олган ва Робиньони харид қилишга муваффақ бўлган. Уларга омад кулиб боққанди. Бундай ҳолатда, бир зумда ўзгариш кутиш мумкин эмас, чунки трансфер ойнаси очилишига икки ойдан кўпроқ вақт бор. Ҳеч бўлмаганда шу вақт ичида улар футболчиларни сотиб олишга жиддий ёндашадилар. Аммо, январь ойининг биринчи кунлариданоқ “Ньюкасл”дан қандайдир оламшумул трансферларни кутиш мумкин.
— Улар молиявий фейр-плей қоидаларини бузгани учун санкцияларга дуч келиши мумкинми?
— Фейр-плей тизими тез орада ўзгаради. Асосий эътибор умумий харажатларга эмас, балки иш ҳақини назорат қилишга қаратилади. Муаммо шундаки, клублар даромадини тасдиқловчи ҳужжатсиз пул сарфлай олмайди. Ўша "Манчестер Сити" ва "ПСЖ" эгалари худди шундан азият чекишган. Улар клубга ҳомийларни жалб қилмоқчи бўлишганди, аммо улар клуб хўжайинларининг қариндошларига тегишли бўлгани учун буни амалга ошира олишмаганди. Шу боис, УЕФА бу ҳаракатларни тақиқлаб қўйганди.
Ҳозирда клуб қанча пул ишлаб топаётганига кўп эътибор қаратилмайди, муҳими жамоа ўз бюджетининг маълум фоизидан кўпини маошларга сарфламаса бўлгани. Шунинг учун “Ньюкасл” бундай муаммога дуч келмаса керак. Саудияликлар тўғри вақтда келишди.
— Саудияликлар бу харидни эртароқ амалга оширишлари ҳам мумкин эди?
— Жамоани сотиб олиш ҳақидаги гаплар бир йилдан кўпроқ вақт олдин бошланган. Аммо бу уриниш беҳуда кетган. 2017 йилда Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари, Яман, Миср, Баҳрайн ва бошқа томондан Қатар ўртасидаги муносабатларда дипломатик инқироз юзага келди. Жаҳон чемпионати ва йирик чемпионатлар, шу жумладан Англия Премьер-лигаси ўйинларини трансляция қилиш ҳуқуқига эга бўлган BeIN Sport'нинг Саудия Арабистони ва БААга киришига рухсат берилмаганлиги баҳсли масалалардан бири бўлди. Бундан ташқари, унга қарши равишда BeOutQ ноқонуний канали юзага келди. Олиб борилган суриштирувлар натижасида шу нарса аниқ бўлдики, бундай канални Саудия ҳукумати иштирокисиз юзага келтиришнинг имкони йўқ эди, чунки эфир учун Саудия сунъий йўлдошидан фойдаланилган. Демак, Саудия Арабистони ҳукумати Англия Премьер-лигасининг иқтисодий ва маркетинг ҳуқуқларини бузиб, уни даромаддан маҳрум қилган. Бир неча кун олдин саудияликлар BeIN Sport билан зиддиятни ҳал қилишди, катта миқдордаги товон пули ҳақида гап кетди, назаримда, бу суммани тўлашди ҳам. Бу эса “Ньюкасл”ни сотиб олиш имкониятини очди.
— Мавжуд сиёсий вазият “Ньюкасл”нинг харид қилинишига таъсир кўрсатмадими? Масалан, журналист Қошиқчининг Саудия Арабистони элчихонасида ўлдирилиши билан боғлиқ вазият.
— Албатта, истак бўлса ҳар қандай муаммони топиш мумкин. Шунинг учун Премьер-лига клублари ғазабланишмоқда. Улар зудлик билан Лига Кенгашини чақиришни талаб қилмоқдалар. Лекин асосий ҳуқуқий тўсиқ — BeIN Sport билан зиддият эди ва у олиб ташланди. Маълумки, сиёсий нуқтаи назардан Абрамовичга ҳам, Шайх Мансурга ҳам сабаб топиб, клубни сотишдан бош тортиш мумкин. Бироқ, қоидалар жуда аниқ ёзиб қўйилган. Масалан, "Манчестер Сити" акциялари Таиланднинг собиқ бош вазири Таксин томонидан арабларга сотилган. Шу билан бирга, у ўз улушини қувғинда бўлгани учун ёки сиёсий сабаблар туфайли эмас, балки коррупцияда гумонда бўлгани учун сотди. Мен "Ньюкасл"ни сотиб олиш бўйича битимни тўсиқ қўйилиши мумкинлигига ишонмайман.
— Муҳаммад ибн Салмон каби шуҳратпараст ва ўта бой одамнинг клуб сотиб олиши футбол бозори ва футболчиларнинг маошига қандай таъсир қилади?
— Табиийки, таъсир қилади. Футболчилар учун нархлар ошади. Бир пайтлар “ПСЖ” Неймарни "Барселона"дан рекорд 222 миллион еврога сотиб олган. Абрамович "Челси"га келганида ҳам чегарани кўтарган. Ҳар замоннинг ўз қаҳрамонлари, ўз баҳоси бор. Эртами-кечми, ўйинчи учун кўпроқ пул тўлайдиган одам пайдо бўлади. Буларнинг барчасини қандай тартибга солиш — бу бошқа масала. Синаб кўришди — бу ишламади.
Иш ҳақи ҳақида гап кетганда, дунёнинг аксарият клублари қанча пул ишлаб топишса, шунча сарфлайдилар. Балки "Ньюкасл" 25 футболчига юқори маош тўлайди, лекин қайднома чексиз эмас. "Ньюкасл"га келмаган ўйинча бошқа клубларда ўйнашни давом эттиришга мажбур бўлади. Шу сабабли, иш ҳақи бозоридаги вазият жиддий ўзгармайди.
Мен бошқа нарсадан хавотирдаман, Чемпионлар Лигаси битта етакчи турнирига айланиб қолмасин. "Ньюкасл" бунга қанча вақт сарфлашини ёки умуман бу даражага чиқа оладими ёки йўқми, билмайман. Масалан, "ПСЖ" ва "Манчестер Сити" ҳали Чемпионлар Лигасида ғолиб чиқишмаган. Пулга тўла қоплар майдонда ютмайди, лекин Чемпионлар Лигасини “Црвена Звезда” ёки “Стяуа” ютиб кетишини тасаввур қилишнинг имкони йўқ.
— Балки Ибн Салмон Суперлига тузилишига бошчилик қилар?
— Назарий жиҳатдан ҳамма нарса мумкин, лекин амалда бунинг иложи йўқ. Келинг, Суперлига тузишга уриниш билан бу йил тарихига қайтайлик. Суперлигада иштирок этишдан манфаатдор бўлган "ПСЖ" хўжайини Носир ал-Ҳелайфий кутилмаганда бу ғоядан воз кечди. Ахир Франция чемпионати орқали топадиган даромадлар жуда кам. Ал-Ҳелайфий эса сиёсий жиҳатдан бошқаларга қараганда узоқни кўра оладиган бўлиб чиқди.
Ўйлайманки, Муҳаммад ибн Салмон ҳам қаерда дўст ва қаерда душман борлигини тушунади. У ўз мамлакати жуда манфаатдор бўлган кўплаб ташкилотлар, жумладан, ФИФА билан алоқаларни узишга мажбур бўлиши мумкин. Шундай экан ибн Салмон бунга уруниб ҳам кўрмаса керак.
Агар Саудия Арабистони жаҳон чемпионатига мезбонлигини қўлга киритмоқчи бўлса, мен ажабланмайман. Клублар ўртасидаги жаҳон чемпионати — Хитой ва Саудия Арабистонининг қўшма лойиҳаси. 2023 йилда бу мусобақани саудияликлар ўтказиши мумкин. Шундай экан, савол туғилади, нима учун ибн Салмонга Суперлига керак?
— Маълум бўлишича, Ибн Салмон "Ньюкасл"да пул топмоқчи эмас, шундайми?
— Худди Абрамович "Челси"ни фойда учун сотиб олмагандек. У бошқа имтиёзлар учун ортидан юрди. Премьер-лигада кўп клубларнинг хўжайинлари даромад олиш учун эгалик қилишмайди. Ўша шайх Мансур ҳам “Манчестер Сити” учун клуб топадиган даромаддан кўпроқ пул сарфлайди. Агар Ибн Салмонда 300 миллиард доллар бўлса, у йилига 10 миллион долларлик фойда кўриш ҳақида ўйлармиди?
— Унинг Қатар ва араб шайхларига нисбатан устунликка эга бўлиш нияти борми?
— Бир пайтлар кимдир савол берган бўлиши мумкин: нега уларда бор, бизда эса йўқ? Улар дунёнинг барча минтақалари билан бир хил. Ҳа, улар биродарлар. Ҳа, эски яхши қўшничилик ришталари. Тўрт йил олдин, гўёки, уларнинг муносабатлари умрбод бузилиб кетган эди, лекин ҳозир муносабатлар қайта тикланмоқда ва улар айтганидек, муносабатлар кучлироқ бўлади. Аммо ички рақобат ва ҳасад доимо сақланиб қолади. Ҳар қандай мусобақада, ҳар қандай даражада, бу шундай бўлиб қолаверади. Бу олтита давлат, шунингдек, Кувайт, Уммон ва Баҳрайнни унутманг! Улар ҳар доим ҳамма нарсада бир-бири билан рақобатлашишади. Ҳар икки йилда Форс кўрфази кубоги ўтказилади, унда бу мамлакатлар терма жамоалари, шунингдек, Яман ва Ироқ иштирок этади. Бу турнир бу ерда "шайхлар турнири" деб номланади. Қизиғи шундаки, саудияликлар жаҳон чемпионатларида мунтазам иштирок этишса-да, мусобақанинг сўзсиз пешқадами эмас. Бу жуда принципиал турнир.
— “Ньюкасл”да саудиялик футболчиларни кўрамизми?
— Менимча, ҳозир Саудия Арабистонида Премьер-лига даражасидаги футболчилар йўқ. Аммо уларнинг жамоаси жуда яхши ва охирги пайтларда муносиб ўсиб бормоқда. Россияда бўлиб ўтадиган жаҳон чемпионатидан олдин улар ўз футболчиларини Испанияга жўнатишди, ҳатто улар бунинг учун пул тўлашди. Лекин якунда уларнинг ҳеч бири у ерда ўйнаб қолишмади. Демак, бу лойиҳа Саудия терма жамоасига фойдадан кўра кўпроқ зарар келтирган, чунки футболчилар ўйин амалиётидан маҳрум бўлишди. Шайх Мансур қанча араб футболчисини “Манчестер Сити”га олиб келган? Бирорта ҳам. "Манчестер Сити" тарихи давомида фақат Умар Абдулраҳмон жиддий қизиққан. Ибн Салмон бошқача йўл тутишига шубҳа қиламан.
— Саудия Арабистони терма жамоаси БАА терма жамоасидан кучлироқ кўринади.
— БАА терма жамоасида "олтин авлод" даври бўлган. "Сити"га келиб ўйнаши мумкин бўлган камида битта футболчи бор эди — Умар Абдулраҳмон. Уни у ерга чақиришди, лекин у рад этди. Балки менталитетда ҳам муаммолар бордир. Минтақадаги ҳар бир футболчи Европага бориб, ниманидир исботлашни хоҳламайди. Биз иш ҳақи ҳақида гаплашдик ва бу ерда улар жуда юқори. Футболчилар Европада олгандан кўра кўпроқ пул олишади. Бу ерга европалик футболчилар ўз фаолиятини якунлаш учун келишади. Бу ерда пул ишлаш осонроқ.
— Саудияликларнинг “Ньюкасл”ни сотиб олиши Саудия ички чемпионатнинг жозибадорлигини оширадими? Юқори даражадаги футболчилар у ерга бориши қанчалик ҳақиқатга яқин?
— Аслида Саудия Арабистони ҳам бюджет, ҳам клубларнинг сифати бўйича БАА ва Қатардан олдинда. Эҳтимол, ҳаёт тарзи нуқтаи назаридан осон бўлмаслиги мумкин. Бу қатъий мусулмон давлати эканлиги билан боғлиқ. Саудия Арабистони клублари ўртасида рақобат кўпроқ, масалан, Қатарда, аслида, фақат иккита клуб чемпионлик учун ўзаро курашади. Саудияда кураш нисбатан қизиқроқ. Лигеонерлар борасида ҳам БАА ва Қатарда 3 + 1 + 1 (ҳар қандай учта чет эллик, осиёлик ва араб) Саудия Арабистонида 6 + 2 (ҳар қандай олти чет эллик, икки осиёлик). Шундай қилиб, Саудия Арабистони ҳозир ҳам футболда нисбатан устунроқ кўринади.
— Саудияликларнинг “Ньюкасл”ни сотиб олиши Форс кўрфази мамлакатларининг Осиё футболи ривожидаги курашига қўшган ҳиссаси деб айта оламизми?
— Расман, ҳа. Ахир, ҳамма нарса бир-бири билан боғлиқ. “Ньюкасл”ни сотиб олиш учун саудияликлар BeIN Sport билан музокаралар олиб боришга мажбур бўлишди. Телекомпания билан ҳеч қандай келишув бўлмаса-да, ОФК (Осиё Футбол Конфедерацияси) пул йўқотаётган эди. Ўша Осиё Чемпионлар Лигаси учун шартнома йўқлиги сабабли. Масалан, Қатар бу йил лицензия сотиб олмади. Гап шундаки, BeIN Sport ҳуқуқларни бутун араб минтақаси учун, йигирмадан зиёд мамлакат учун пакетда сотиб олди. Бирлашган Араб Амирликлари ва Саудия Арабистони аҳолиси сони бўйича Қатардан анча устундир. Шундай қилиб, телекомпания ўйинларни минтақанинг энг йирик давлатларига ўтказа олмаслиги аниқ бўлгач, ОФК пакетни қисмларга бўлишни таклиф қилди. Шартноманинг жозибадорлиги йўқолди. Телекомпания ҳуқуқларни фақат Қатар, Ливан ёки Ироқ учун сотиб олишнинг маъноси йўқ. Натижада ОФК камроқ пул олди. Энди Жаҳон чемпионатининг учинчи саралаш босқичи давом этмоқда, пандемия туфайли Қатарда бир нечта ўйинлар бўлиб ўтди, аммо бу ўйинлар Қатарнинг ўзида трансляция қилинмади. Шундай қилиб, агар араб телеканали яна бир бутун сифатида қаралса, телекомпания яна ОФКдан ҳуқуқларни сотиб олишдан манфаатдор бўлади. Кўринишидан, одамлар “Ньюкасл”ни сотиб олиш бўйича музокаралар олиб боришганди, лекин расмий равишда, бир қатор муҳим масалалар бирданига ОФК фойдасига ҳал қилинди.
Миржалол Пардабоев тайёрлади
Матнда хатолик топсангиз, ўша хатони белгилаб, бизга жўнатинг (Ctrl + Enter).
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
Қаҳрамон Асланов
