ҚАРТАВОЗЛИК ТАЪРИФИ Ўз уйимизга, ўзак мавзуга қайтайлик. Азизларим, беҳудага койинмайми? Ислом Аҳмедовни изза қилмайми? Унинг ихтисоси тил эмас, футболми? У давлат тилини биладими-йўқми, иши учун бунинг аҳамияти йўқ. Ўз соҳасини яхши билиши муҳимми? Футбол оёқ билан, калла билан, елка, тизза, товон билан, қўйингки, қўлдан бўлак тананинг бошқа барча аъзолари билан ўйналади-ю, тил билан ўйналмайдими? Шундай демоқчимидингиз? Энг муҳимини айтмадингиз. Энг муҳими шу-ки, футбол ақл билан ўйналади. Идрок, тафаккур ақлнинг жони бўлса, тил унинг танасидир. Онасидир. Онаси. Тили қашшоқ одамнинг идроки ҳам қашшоқдир. Ва аксинча. Ақл идроки қашшоқ футболчининг эса, нафақат тили, балки ўйини ҳам қашшоқдир.
Айтганларимга бир мисол келтирай. Лобановский мактабни олтин медал билан битирган эди. Футболни танлаганида унинг билим савияси беҳуда оёқ остида қолади, нобуд бўлади деб, унга ачинишган эди. Бундай бўлмади. Унинг ақл-идроки дунё миқёсида катта мураббий бўлиб етишишига ёрдам берди. Учта эмас, тўртта ярим ҳимоячи билан ўйнашни футболга Лобановский олиб кирган эди. Виола тадбиқ қилган 4-2-4 тактик схемани Голландлар 4-3-3га айлантиришган бўлса, Лобановский кўп ўтмай буни 4-4-2га ўзгартирган эди (ўша пайтларда “Пахтакор” 4-2-4 схемасида ўйнар эди). Лобановскийнинг футбол тафаккури шунчалар олдинлаб кетган эди-ки, ўттиз йилдан кейин ҳам у яратган схема элементлари бугунги футболда ас қотмоқда. Гвардиола қўллаяпган қисқа тезкор оширмалари Лобановский яратган “вертушкалар”ни эслатиб юборяпти.
Майдонда ҳам ўйинчининг ақли, идрок этиш савияси муҳим рол ўйнайди. Классик ёзувчиларнинг асарлари тугул, умрида кичик бир ҳикояни ҳам ўқиб чиқмаган футболчилар бор. Уларда билим савияси, тушунча доираси, дунё қараш кенглиги шунга яраша бўлади-ки, бўш қолдими нима қилишни билмай қолишади. Маънавий талаби йўқ даражада. Ё компьютер, ё карта ўйнашади. Улар билан суҳбатлашаман десанг, бир мавзу тополмайсан. Футболдан ташқарида кечаги халқ суйган “кумир” маънисиз одамга айланиб қолади. Яхшиям бўш вақт уларда кам бўлади. Шунақа, футболчи бўлишнинг манфий томонлари кўп.
НОЁБ ҲОЛАТ ЭГАСИ Кимса футболчи бўламан деб, ўн ёшидан бошлаб майдондан чиқмайди. Орзуга эришаман деб гўдаклигиданоқ умрини ўйинга бағишлайди. Тенгқурлари билмаган фидойиликни кўрсатади. 17 ёшида “Пахтакор” аъзоси бўлгач, яна 17 йил, яъни 30-35 ёшгача стадион, меҳмонхона ва аэропортдан бошқа нарсани кўрмайди. Билмайди. Бунинг устига юлдузлик ва пул қудрати уни осмонга кўтарса, хатар жуда ошиб кетади. Яхши футболчи бўлиб шаклланиши мумкин бўлади-ю, яхши инсон, ватандош бўлиб шаклланиши амри маҳол бўлади. Онда-сонда футбол газетасини ё сайтини очса, нимани ўқиди? Югурди, сакради, тепди, қочди, келди-кетдиларними (футбол мавзусини кенгроқ ёритаман деб, “чиранишим” сабабини энди тушунгандирсиз)? Қаҳрамоним ТВни ёқса, ўлдир-ўлдир, қувди-қувдилар ҳақида сифатли олинган “боевикни” кўради. Масалан, Андрей Тарковскийнинг бирор асари қўйилса, зангори экранни ўчириб қўяди. Аксарият футболчининг қизиқиши футбол, автомобиль, “шоппинг” ва маиший талабдан нарига ўтмайди. Шундай экан, набирангиз футболчи бўламан деса-ю, бунинг устига туғма истеъдоди бор бўлса, ҳам хурсанд бўласиз, ҳам хавотирга тушасиз.
Ушбу шароитда, ушбу манзарада мушоҳадаси кенг, илмга ташна, савияси баланд футболчи жуда кўп ўқиб (тан олинг, футбол соҳасида ўзбек тилида адабиёт ҳали ёзилмаган) жуда кўп ўрганиб, кўп нарсага қизиқиб футбол ўйнаса-ю, майдондаги ҳаётидан сўнг катта илмий натижаларга эришса, ёмонми? Бундай ҳолат футболимизда жуда кам учрайдиган ноёб ҳолат бўлиб, ибратли ва умидбахшдир. Давлат тилини билиш, билмаслиги аҳамиятсиздек туюлади. Ўзига минус, футболимизга эмас деймиз. Агар у одам бир клуб, ё илмий даргоҳ даражасида ишлаб юрса, унинг давлат тилига бўлган бундай муносабати шахсий “фазилати” бўлиб, “ўйин”дан ташқарига чиқиб, “майдон” орқасида кўринмай туради. Агар у киши давлат даражасидаги даргоҳда ишласа-ю, бир неча чет тилларини билгани ҳолда, давлат тилини билмаслиги, уни менсимаслиги нимага олиб келади? Аввало, унинг руҳий қашшоқлигига олиб келади. Бундай нуқсон унинг ишига, яъни бизнинг мисолда бутун футболимизга катта таъсир ўтказади. Куни-кеча бўлиб ўтган ОЧ-2014 (U-22) воқеаси буни тасдиқлади. Эшитинг.
АЛДАГАНИ БОЛА ЯХШИ Ўзбекистон давлатининг футбол федерацияси қошида Терма жамоалар маркази деган бўлим ё бир ташкилот бор. Ташкил қилинганидан бери техник директор бўлиб Рустам Акрамов уни бошқармоқда. Куни-кеча у киши ёшлар жамоаси билан бирга Маскатдан қайтиб келди. Камолиддин Алимов ундан гап олди, хос суҳбатга тортди. Сиз ҳам бу суҳбатни “ИнтерФутбол”да ўқигансиз. 24 декабрда йиғилиб, тапур-тупир тайёрланиб, яшил бўлса-да шилта майдончаларда югургилагандай бўлиб, Дубайга учиб кетдик. У ерда бир икки “кўча ўйинини” қилиб, Маскатга учдик. Гуруҳда учта мажруҳ ўйин кўрсатиб уйга қайтдик. Олдиндан бундай натижани кўра билсак-да, нега бу ишларни қилдик? Ким учун қилдик? Бу учрашувлар бизга нима берди?
Саволлар кўп. 2012 йили Непалда бир амаллаб финалга илиниб қолганимиз учун, Уммонга боришга мажбур бўлганимиздан шунчаки бориб, шунчаки ўйнаб келдикми? Мақсадимиз навбатдаги олимпиадага бориш бўлиб, унга тайёрланиш бўйича стратегик режамиз олдиндан ишлаб чиқилган бўлиб, унинг бир қисми Маскат ўйинлари бўлганмиди? Йўқ. Мақсадимиз йигитларни қишки уйқудан уйғотиб, Уммонларни шунчаки айлантириб келишмиди? Йўқ. Хос суҳбатни ўқиб тушунганим шу бўлди-ки, Рустам Акрамов деган раҳбар олийлари мусобақанинг муддати бўйича норозилик хатини ОФКга ёзиб юбориши учун гуруҳ ўйинларида қатнашиб келибмиз. Акромов шу гапни гап деб гапириб юрибди-я.
Сеулдаги Миллий термамизнинг мағлубиятидан сўнг оқланиш мақсадида бизнинг зараримизга ишлаган хакамларнинг 10 йиллик хатосини санаб чиққан эди. Эсингизга тушдими? Энди норозилик хатини ёзамиз деб, бизни овутмоқчи бўлмоқда. Овутгани бола яхшими.
Рустам-ака, ОФК раҳбариятини энди кўриб турибсизми? Футбол мавсуми ҳали бошланмаган давлат футболчиларига тағинам қийин бўлсин деб кунора ўйин белгилашди-ку булар. Совриндорлар ўзларидан бўлди. Шарқий Осиё вакиллари бўлган Япония, Корея термалари ҳам шу шароитда доим яшаб келганлар. Уларнинг ёш футболчилари баланд савияда мазмунли ўйин кўрсатиб Маскатдан қайтишди. Биз уйқусираб қайтдик.
БИР ВАЖНИНГ ИККИ ЖИҲАТИ Диққатингизни тортмоқчи бўлганим унинг айтган бир баҳонасида икки жиҳат борлигидир. Нима эмиш-ки, ноябрь, декабрь ойларида йиғин ўтказиб, январда терма таркибида мусобақада қатнашган йигитларда жароҳат олиш ҳафви кўпаяр эмиш. Бу унинг гаплари. Доҳа-2011да ҳам шундай бўлган эмиш. Нестеровнинг бармоқлари Иордания билан ўйинда сал-пал жароҳат олганини биламан холос. Бошқасидан бехабарман. Биринчи жиҳати бўйича унинг бундай гаплари куракда турмайдиган баҳоналардир. Футболчи клубда жароҳат олмайдими? Фалькао клуб ўйинида жароҳат олди-ку. Жароҳатлардан ҳеч ким муҳофаза қилинмаган. Тангрим асрасин ҳаммани. Яқинда швед ўғлони, “Арсенал”га 6 ойга “Спартак”дан ижарага ўтган футболчи ўғлони, Ким Чельстрём дегани биринчи машғулотдаёқ қаттиқ жароҳат олиб 3ойга сафдан чиқибди. Афсус. Фарҳод Тожиев Хайрулла Каримов билан “Жар”даги ўйинда содир бўлган тўқнашувдан кейин ҳалигача майдонга туша олмади. Минг афсус.
Иккинчи жиҳат бўйича гап муаллифни яхши сифатлайди. Эшитинг. Халқаро турнирлардаги жангларда терма таркибида майдонга тушиб, футболчи давлат шаънини ҳимоя қилганида жароҳатлар кўп бўлгани ҳолда, ички ўйинларимизда кам бўлишини эътироф этмоқда, шекилли. Айтган гапларида шундай маънони уқиб олмоқдаман. Диққат қилинг. Бу билан чемпионатимизда клуб “шаънини ҳимоя” қилиб ўйналадиган тўқнашувларда қўполликлар бўлгани ҳолда жанговарлик мутлақо бўлмаслигини тасдиқламоқда. Натижада терма таркибида шиддат билан ўйнашга мажбур бўлган футболчиларимизда жароҳат олиши кўпаяр экан.
Нима учун бундай гапирди? Бундан қандай хулоса келиб чиқмоқда? Термаларимиз ўйинида шиддатли жанг қилиш тажрибаси ва тезлик йўқлигига бизнинг чемпионатимиз савияси сабабчи эканлигини ўзи билмаган ҳолда, билвосита тан оляпти, чоғи. Гап мана шунда. Яқин 20 йилдан бери ўсмирлар билан ишлаб кўплаб истеъдодли футболчиларни етиштирган ҳурматли мураббийимиз Дилшод Нуралиев бултур ўсмирларни жаҳон чемпионатига олиб чиқиб, яхши ўйин кўрсатиб қайтди. Қайтгач ТВда чиқиб, бизнинг футболга шиддат, тезлик ва жангарилик етишмаслигини эзилиб, афсусланиб, тўғридан тўғри гапирган эди. Эътибор беринг, Рустам Акромов бутун юртимиз олдига чиқиб футболимизнинг бундай “савия”сидан қайғуриб, занг уриб, дод деб жар солмаяпти. Маскатдаги “яхши” ўйинларимиз учун ўзини ҳамда раҳбарият кўрсатган лоқайдлиг-у, танбалликни оқлайман деб айтган важларида ўзи билмаган ҳолда, бошқа бир ҳақиқатни бехосдан тан олиб ўтяпти.
ТЕХНИКАПАРВАР ТЕХНОКРАТ Диққатингизни яна бошқа бир нарсага тортмоқчиман. Рустам Акрамов айтган гапларида терма аъзоларимиз январь ойида мусобақада қатнашиб, юқори ўйин формасида ўйнаб қайтишини клуб манфаатига зид нарса дейди. Ўйинчи ўз клубига қайтгач, март, апрель ойларида техник сабабларга биноан жисмоний ҳолатида пасайиш юз берар экан (клубдаги ўйинлар савияси баландмиди?). Эътибор беринг, бундай гаплари билан клуб талабини терма талабидан устун қўймоқда. 2022 йилда бўлажак ЖЧ январь ойида ўтказилиши мумкин. Шундай бўлса, “техник сабаблар”га кўра ҳамма январь ойида уйқусираган футболни кўрсатиб қайтадими? Йўқ, майдонга тушган ҳар бир инсон ўзининг футболчи деган номини, майдон шаънини, ўз юрти шаънини ҳимоя қиламан деб майдон узра жон бериб жон олишга тайёр ўйин кўрсатади. Асосий гапга энди етиб келдик. Демак, айтмоқчиман-ки, Рустам Акромов “техник талаблар” ичида Ватан туйғуси, Юрт шаъни, Майдон шаъни деган тушунчаларни кўра олмаслигини тасдиқлаяпти.
Ўз она тилида равон сўзлашишни истамаган кимсанинг, давлат тилини мукаммал эгаллашни ўзига муносиб кўрмаган кимсанинг, она тили чиройини сезмаган кимсанинг Ватан туйғуси қайси тилда шаклланади? Рус ё инглиз тилидами? Англия ё Россия фуқароси шу лавозимда ишлаяпгандай бўлмоқда. Шундай бўлгани яхши эди. Инглиз одами-да, (рус одами-да) ватанпарварлик қилолмайди, “техникапарварлик” қилмоқда дер эдик.
ЙЎЛНИ КИМ ТЎСДИ Тўғри, у ТЖМга техник директор қилиб тайинланган. Кундалик вазифасини, лавозим талабини бажариши билан, ҳамда футбол соҳасида муттасил илмий изланишни олиб бориши билан кунлари ўтмоқда. Лекин у эгаллаб турган лавозимга бу камлик қиляпти. Бундай тил билмаслик нуқсони билан бирон клубда техник директор бўлиб, ёки ТЖМда илмий эксперт бўлиб, ёки термада бош мураббий бўлиб ишласа, ўзига муносиб бўлар эдими, дейман. Чунки ФИФА ёки ОФК ташкил қилган ўйинлар фақат футболга тааллуқли ҳодиса бўлмай, балки ижтимоий-сиёсий ҳодисадир. Ички ўйинларда аҳамиятсиз бўлган жиҳат халқаро ўйинларда муҳим маъно касб этади. Бундай теран ақл-заковатга эга ватандошимга ачинаман. У ахир, биринчи олтин соҳиби бўлиб футболимиз тарихида қолган. У кўрсатган натижани 20 йилдан бери ҳеч ким такрорлай олмаяпти. Мана шундай атоқли ватандошим давлат саҳнига чиқиб, “техник талаблар”дан нарини кўра олмаяпти.
Йўқ, бундай эмас. Суҳбат чоғида ноябрь ойида машғулотларни бошлаб юборганимизда бу таркиб билан совриндор бўлиб қайтар эдик, деб гап орасида аста тан олиб ўтди. Эътибор беринг, бу футбол билимдонининг, катта мутахассиснинг гапи эди. Ватанпарварнинг эмас. Ким ноябрдан бошлаб машғулот бошлашга тўсқинлик қилди? Катта раҳбарми? Ё Асқар Толибжоновми? Ким бўлмасин, ўша киши билан ёшларимиз учун, футболимиз равнақи деб курашмайдими? Футбол ахир жанг майдони-ку. Футболда охирги сониягача жанг қилинади. Советлар даврида буюк шахслар юрт манфаатини ҳамма нарсадан устун қўйиб, парт.билетни раҳбар олдида столга ташлаб, ишдан бўшаб кетишар эди. Ҳатто қамалишар эди. Бундай қилишга Рустам-аканинг руҳиятида ватанпарварлик етишмайдими дейман. У бу сўзни тушунмайди ҳам. У билган русча патриотизм сўзи бошқа маънога эга.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
.jpg)
