«Clausula» so‘zi ispanchadan tarjima qilganda «maxsus shart» ma’nosini beradi. Ushbu atama o‘tgan asrning 80-yillarida yuridik sohadan kirib kelgan.
O‘shanda Ispaniya Mehnat va ijtimoiy himoya vazirligi (hozirda Bandlik va ijtimoiy himoya vazirligi deb ataladi) professional sportni tartibga solish bilan shug‘ullangandi. Yo‘nalish bo‘yicha bir nechta qarorlar chiqarildi.
Klausula - futbolchini tayyorlagan yoki u bilan amaldagi shartnomaga ega klubga beriladigan kompensasiya miqdori.
Shu bois o‘sha klub zarur paytda o‘ziga ma’qul summani belgilashga haqli. Aniqroq aytganda, bu - shartnomani muddatidan avval bekor qilingani uchun to‘lanadigan haq.
Klausula qanday tizimda to‘lanadi?
Futbolchi klub va La Ligaga shartnomani bekor qilish borasida iltimosnoma yuboradi;
So‘ngra xaridorning pullari Liga hisobiga borib tushadi;
Keyin esa klausula sotuvchi-klubga beriladi.
Ispaniyadagi klausula to‘lash jarayoni Janubiy Amerika, Portugaliya va boshqa mamlakatlarnikidan aynan shunisi bilan farqlanadi. Shartnomani bekor qilish bo‘yicha barcha ishlar nafaqat sport olami professionallari, balki turli davlatlardagi soliq organlari bilan birgalikda muhokama qilinadi.
Barchasiga 2016 yilgacha amalda qo‘llangan tizim sabab bo‘lgan. U klausulaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir o‘tkazgan. Aniqrog‘i, muzokaralar o‘tkaziladigan holatlar soniga qarab. Aslida bu tizimga murojaat etishga hojat yo‘q edi. Nima uchunligini tushuntiramiz.
Ispaniyada har xil soliq turlari mavjud bo‘lib, ular turli darajada solinadi. Quyida faqat davlatga taalluqli uchtasini keltirib o‘tamiz:
1. IRPF (Impuesto sobre la renta de las personas fisicas) - federal va avtonom daromad solig‘i;
2. IVA (Impuestosobreelvaloranadido) - qo‘shimcha qiymat solig‘i;
3. IS (Impuesto de Sociedades) - korxonafaoliyatigasoliq.
So‘nggi bandga to‘xtalmay, asosan yuqoridagi ikki turini transferlar misolida batafsil ko‘rib chiqamiz. Buning uchun 2013 yili Tyago Alkantaraning «Bavariya»ga qay tariqa o‘tganini eslash kifoya. O‘shanda AS jurnalistlari ushbu mavzuga to‘xtalishgandi: «Tyagoning shartnomasidagi klausula 18 million yevroni tashkil etardi. «Bavariya» esa 20 million to‘ladi. Nega?»
Hammasi oddiy. Agar myunxenliklar klausulani to‘lashganida, keyinchalik deyarli 50 foizga teng IRPFni ham to‘lashlariga to‘g‘ri kelardi. Natijada transfer 27 millionga tushardi. Shu bois Tyagoni klausulaga murojaat etmay, shunchaki, «Barsa» bilan kelishgan holda sotib olishga qaror qilishdi.
Mazkur holatda «Bavariya» transferga qo‘shimcha tarzda 24 millionga teng IVA (21 foiz) to‘ladi. Madridning «Real» klubi Luish Figu va Serxio Ramos transferini xuddi shu tarzda rasmiylashtirgandi. «Atletiko» esa «Real Sosyedad»dan Grizmanni xarid qilishda klausuladan iqtisod qilgan.
Xo‘sh, 2016 yili nima o‘zgardi? Gap shundaki, Soliq bosh boshqarmasi (Direcciun General de Tributos) qaroriga ko‘ra, klausulani to‘lash chog‘ida IRPF hamda IVA to‘lanmasligi belgilandi. Chunki vazirlikdagilar tushunib qolishdi: klausula - shartnomaning bekor qilinishi uchun kompensasiya, unga soliq solinishi shart emas.
Aslida «PSJ» Neymar transferi uchun 330 million yevro to‘lashi kerak edi. Shu bois shayxlar iqtisod qilingan 110 million uchun Ispaniya soliq idoralariga rahmat aytishsa arziydi.
Transferlar nafaqat davlat tomonidan tartibga solinadi, balki uni liga (LFP), futbolchilar assosiasiyasi va boshqalar ham nazorat qiladi. Misol uchun, o‘tgan yilning iyulida Neymarning transferi Xavyer Tebasni jiddiy tashvishga soldi. Ammo vaziyatga aralasholmasdi - bunga vakolati yo‘q.
Xo‘sh, bunday holatlarga ta’sir o‘tkazish imkonsizmi? Faqatgina reglament talablarini kuchaytirib, o‘zgartirishlar kiritish mumkin. Mana, «Xaridorlik imkoniyatlari past jamoalar himoyasi» bo‘yicha yangi modda kiritildi.
Shuningdek, La Liga reglamentining 10-moddasiga kiritilgan o‘zgarishga ko‘ra, endilikda klausulaga binoan o‘yinchi sotib olgan klub 30 kun mobaynida transfer oynasi davridan tashqarida ham boshqa bir futbolchini xarid qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
«Real» va «Barsa»da tovon puli miqdori qancha?
Mabodo ikki klub kelishuvga erishsa, klausulani to‘lash shart emasligini ham tushunish lozim. Shu bois quyida tilga olinadigan summalar - kimdir futbolchini sotib olishni xohlasa, shunchaki «xavfsizlik yostiqchasi», «sug‘urta» vazifasini o‘tashi mumkin.
Ayniqsa, ushbu masala Neymarning «PSJ»ga transferidan keyin dolzarb ahamiyat kasb eta boshladi. «Barselona» rahbariyati dastlab Messining shartnomasidagi tovon puli miqdorini oshirib, uni 300 million yevroga yetkazgandi. Ammo keyinchalik keskin burilish kuzatildi. Endi Leoni sotib olishni xohlaganlar 700 million yevro to‘lashlariga to‘g‘ri keladi.
«Barselona» futbolchilarining klausulasi
Lionel Messi 700*
Jerar Pike 500
Serji Roberto 500
Usmon Dembele 400
Filippe Koutinyo 400
Luis Suares 200
Serxio Buskets 200
Andres Inyesta 200
Ter-SHtegen 180
Xordi Alba 150
Ivan Rakitich 125
Paulinyo 120
Andre Gomesh 100
Pako Alkaser 100
Lyuka Din 100
Nelson Semedu 100
Tomas Vermalen 80
Yasper Sillessen 60
Samuel Yumtiti 60
Denis Suares 50
Jerar Deulofeu 35
Izoh: * - mln.evro
*********
«Barselona»ning Neymar bilan qanday muammoga duch kelganini kuzatgan Florentino Peres «Real»dagi o‘yinchilarning shartnomasidagi bandlarni ham qayta ko‘rib chiqishga qaror qildi. Deyarli barcha futbolchilarning klausulasi o‘zgartirildi.
Ayrimlarda summa bir necha barobarga oshirildi. Janob Peres-ning bunday siyosatini Ispaniya matbuoti «anti-shayx» deb nomladi. BBC triosidagi har bir o‘yinchining klausulasi 1 milliard yevroga teng. Vaholanki, «Real» prezidenti Krishtianuning shartnomasiga aynan shunday miqdorda tovon puli qayd etishni o‘ylagandi.
Shuningdek, «Kastilya»dagi o‘yinchilarning har biri tovon puli 300 million va undan ko‘proq miqdorda belgilanadigan shartnomalarga imzo chekishlari haqida gap-so‘zlar urchigandi. Ammo hozir yakuniy summa 30dan 60 million yevrogacha bo‘lib turibdi.
Yaqinda Sport.es jurnalistlari 1997|1998 yillar mavsumida kuzatilgan diqqatga molik voqeani yodga olishdi. «Espanyol» futbolchisi Fransisko Lopes klausula miqdori 70 milliard peseta (421 million yevro) bo‘lgan klub bilan bitim tuzdi.
Kataloniyaliklar vakillaridan biri vaziyatga tushuntirish berarkan, shu tariqa amalga oshirilayotgan ish absurd ekanligini namoyon qilish ko‘zda tutilganini ta’kidlagan.
Madridliklar ro‘yxatiga Xames Rodriges kiritilmagan. Uning tovon puli 500 million yevroga teng. «Bavariya» yozda kolumbiyalikning shartnomasini 42 millionga sotib olishi mumkin.
«Real Madrid» futbolchilarining klausulasi
DAVOMI
InterFutbol.uz ning Telegram dagi sahifasiga ulaning – eng so‘nggi yangiliklar, qiziqarli bloglar va tahliliy materiallar endi bir to‘plamda.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
