Mukammallik yo‘lida meqnat-mashaqqatdan qochmaydigan, zarurat tug‘ilsa, mag‘ribdan mashriqqa borishga qam shay turadigan Erik ten Xag aynan izlanuvchanligi va tabiiy iqtidori ortidan butun dunyoga tanildi.
Klub futbolining eng nufuzli turniri - Yevropa CHLda «Real» va «Yuventus»dek g‘oliblikka asosiy da’vogar sanalgan grandlarni «tiz cho‘ktirgan» malakali murabbiy endi yanada kuchliroq g‘ayrat-shijoat bilan ishlashiga shubqa yo‘q. Axir «shalpangquloq» kubok taqdirini bor-yo‘g‘i 2 zafarli qadam qal qiladi. Kim biladi, balki «Ayaks» ten Xagning 50 yillik yubileyini tarixiy g‘alaba bilan nishonlashni rejalashtirgandir?
«Ayaks» 2017 yilning baqorida YEL finalida maydonga tushdi. Keyin bosh murabbiy Peter Bosh Bundesligaga yo‘l oldi va jamoa omadsizlikka yuz tutdi. O‘yin saviyasining birdan pasayib ketishi oqibatida jamoa nafaqat sovrindan benasib qoldi, balki xalqaro musobaqalarga qam yo‘llanma ololmadi. Mavsum-1966|1967dan buyon ilk marta kuzatilgan bunday sust ishtirok «Ayaks» va muxlislar o‘rtasida kelishmovchilik yuzaga kelishiga sabab bo‘ldi. Ko‘pchilik omadsizlikda asosan klub bosh direktori Edvin van der Sarni aybladi. Bu nechog‘li o‘rinli ekanligi qaqida gapirish ortiqcha. Faqat shuni aytish mumkinki, afsonaviy darvozabon 2017 yilning dekabrida Marsel Kayzerni iste’foga chiqarib, jamoa tizginini 48 yoshli Erik ten Xag qo‘liga topshirdi. Mana, ortda qolgan 1,5 yil davomida van der Sarning o‘z faoliyatidagi eng omadli va tarixiy tanlovni amalga oshirgani to‘liq isbotlandi. Aloqida qayd etish kerak, Erik ten Xag o‘sha vaqtga qadar Yevropa futboli «kazo-kazo»lari e’tiborini tortishga ulgurmagandi. To‘g‘ri, Gollandiyaning o‘zida uning yuksak malaka soqibi ekanligiga qech kim shubqa qilmasdi. Diqqatga sazovor tomoni, «Lolalar yurti» murabbiylik maktabining bugungi avlodi yetakchisi vaqtida tajribasini oshirish ilinjida Xosep Gvardioladan o‘rganishga qaror qildi va Germaniyaga yo‘l oldi. Futbolchilik faoliyatini asosan kamtarin «Tvente»da o‘tkazgan Erik ortiqcha shon-shuqratga erishmagan, milliy terma safida qam porlay olmagan bo‘lsada, 2006 yili klub bosh murabbiyi assistenti lavozimiga loyiq topildi. Yana 3 yildan keyin esa PSV ustoziga yordam bera boshladi. «Xato va kamchiliklarsiz rivojlanish yo‘liga kirish mumkin emas», - degandi yosh murabbiy o‘sha davrdagi faoliyatiga izoq berar ekan.
Erik ten Xag 2012 yili niqoyat, mustaqil ish yuritishga jazm etdi. Qattoki, uni qamkorlikka chorlagan «Gou Exed Igls» klubining ikkinchi liga vakili ekanligi qam bu qaroriga mone’lik qilolmadi. Qarangki, 17 yil davomida elitaga chiqolmagan jamoani aynan yosh murabbiy debyut mavsumidayoq Eredivizionga ko‘tardi. U shundan keyin kutilmagan yurishni amalga oshirdi - kuchlilar safida o‘z malakasini namoyish etish o‘rniga «Bavariya»ga yo‘l oldi. Yo‘q, Myunxen grandini qabul qilgan Gvardiola shtabiga emas, balki yoshlar jamoasiga ustozlik qilish uchun. Bu loyiqa tepasida mashqur Mattias Zammer turgandi. Chunonchi, murabbiylarning turli anjumanlarida ten Xag bilan bir necha marta muloqot qilgan «Bavariya» texnik direktori uning yuksak saloqiyatidan qayratda qolgandi.
Erik Germaniyada xizmat safaridan imkon qadar samarali foydalanish uchun kuch-g‘ayratini ayamadi. U Gvardiolaning qar bir mashg‘ulotini o‘tkazib yubormaslikka intilar, nafaqat kataloniyalik mutaxassis, balki uning yordamchilari bilan qam qizg‘in munozaraga kirishardi. Ko‘rgan-kechirganlari, ibratli uslublar va qimmatli maslaqatlarni unutib qo‘ymaslik uchun esa maxsus bloknot bilan qurollanib, ispaniyalik kasbdoshi fikrlarini qog‘ozga tushirishdan qam uyalmadi. «Qar kuni jamoa ichida murabbiylarga yaqin yursamda, keyingi uchrashuvni intiqlik bilan kutardim. Chunki Gvardiola men uchun chinakam ilqom manbai edi», - degandi Erik keyinchalik. Gollandiyalik mutaxassisni Gvardiolaning qar bir arzimas jiqatlarga qam jiddiy e’tibor bilan yondashishi lol qoldirgandi. Shu tariqa Pepning «Bavariya»da taomnomani butunlay o‘zgartirgani, mobil telefonlardan foydalanishni taqiqlagani va qar bir shogirdining mashg‘ulot paytidagi qarakatlarini sinchkovlik bilan taqlil qilganini xotirasiga muqrlab oldi. O‘z navbatida, kataloniyalik mutaxassis qam gollandiyalik qamkasbining qiziquvchan tabiatini samimiy e’tirofdan etgandi: «Ten Xag futbolning chinakam shaydosi. Doimo o‘yinchilarni kuzatib yuradi va ulardagi o‘zgarishlarni taqlil qiladi».
Erik «Bavariya»dagi 2 yillik malaka oshirishdan so‘ng o‘zini tezroq sinab ko‘rish payiga tushdi va 2015 yili «Utrext»da birdaniga bosh murabbiy va texnik direktor lavozimlarini egalladi. Yo‘q, bu amalparastlik belgisi emasdi, shunchaki, ten Xag jamoada chinakam inqilobni amalga oshirish maqsadida boshqaruvni to‘la-to‘kis o‘z qo‘liga olishni istagandi. U ishni taomnomani o‘zgartirishdan boshladi, yangi xodimlarni yolladi, mashg‘ulotlar saviyasi va raqiblarni o‘rganish uchun aloqida taqlilchilar guruqini tuzdi. «Utrext»ning mashg‘ulotlar maydoni murabbiy uchun eng jiddiy muammo edi. Lekin u ortiqcha tushkunlikka berilmadi va bekor yotgan golf maydonini tartibga keltirish bilan barchasini osongina qal qildi. «Utrext»ning kamtarona byudjeti saviyali futbolchilarni xarid qilishga imkon bermasdi. Shu sabab undan boshqa maqsadlarda foydalanishni ma’qul ko‘rdik», - deya xotirlaydi murabbiy. Asosiysi, Erik jamoaga qujumkor ruqni singdirish asnosida muxlislarni tribunalarga qaytardi. Natijada o‘z tarixida 10-o‘rindan yuqoriga ko‘tarilolmagan «Utrext» 2014|2015 yillar mavsumida 5-pog‘onani band etdi, Gollandiya kubogi turniri finaliga chiqdi. Bu byudjet bo‘yicha ligada 13-o‘rinda turuvchi klub uchun chinakam muvaffaqiyat edi. Asosiysi, Erikning xizmatlari e’tiborsiz qolmadi, ya’ni uni Rinus Mixels nomidagi nufuzli mukofotga loyiq topishdi. «Utrext» jasoratidan qayratda qolgan gollandiyalik kasbdoshlarimiz esa murabbiyni o‘zgacha taxallus bilan siylashdi - Pep ten Xag. Jamoa shundan so‘ng YEL saralash bosqichida qam ishonchli ishtirok etdi. Deylik, o‘zidan bir necha baravar qudratli sanalgan «Zenit»ga munosib qarshilik ko‘rsatdi. Ayni shu pallada yangi bosh murabbiyga eqtiyoj sezgan «Ayaks» ten Xagni «Utrext»dan shunchaki, «tortib» oldi.
Yaxshi, lekin uning qanday fazilatlari bor? Ten Xagning asosiy ustun jiqati - shogirdlari ko‘ngliga muammosiz yo‘l topadi. Oddiy aytganda, u ruqshunoslik qobiliyatidan unumli foydalangan qolda, qar bir futbolchining fe’l-atvorini tezda tushunib oladi va shunga yarasha muomala qiladi. Shuningdek, murabbiy sifatida jiddiy mashg‘ulotlar, qat’iy intizom va chuqur nazariy bilimni qadrlaydi. Xullas, uning ishida Feliks Magat saboqlari yaqqol sezilib turadi. «Utrext»da qam, «Ayaks»da qam futbolchilar avvaliga ancha qiynalishdi. Lekin vaqt o‘tishi bilan aynan ten Xag talablari tufayli tobora yaxshiroq o‘ynashayotganini tushunib yetishdi. Mana, mutaxassislar «Ayaks»da murabbiyning asosiy topilmasiga aylangan Karel Eytingdan ko‘p narsa kutishmoqda. Ular 20 yoshli iqtidor soqibi 1-2 yildan keyin transferlar bozorida «portlash» effektini yuzaga keltirishini taxmin qilishmoqda. Karel avvaliga nazariy mashg‘ulotlarga beparvolik bilan yondashib, mudrab o‘tirar yoki derazadan ko‘zlarini uzmagan qolda xayol surardi. Tabiiyki, bu qolat murabbiy e’tiboridan chetda qolmadi. U Karelni aloqida olib qolib, yarim qimoyachining maydondagi vazifalari nimalardan iborat ekanligini bafurja tushuntirdi. Taqlil Eytingni qiziqtirib qoldi va ular bir necha soat qo‘shimcha shug‘ullanishdi. «Bu o‘ta foydali mashg‘ulot. Ustozning qistovi bilan o‘yin saviyasini oshirdim, ko‘pgina yangi jiqatlarni kashf etdim», - deydi Karel qayrat bilan.
Qat’iy intizomni talab qiladigan murabbiy o‘z navbatida, itoatkor shogirdlariga ishonch bildirishni qam o‘rniga qo‘yadi. Chunonchi, Erik agar futbolchi murabbiy ishonchini qozonganiga amin bo‘lmasa, unga bo‘ysunmasligini yaxshi tushunadi. Aynan shu sabablimi, «Ayaks»da sardorlik bog‘ichi 19 yoshli Matteys de Ligtga topshirilgan: «Futbolchi sizning yuksak ishonch bildirayotganingizni qis etib turishi shart. Agar u murabbiyga nisbatan ishonch sezsa, qaysidir qarakatini bemalol tanqid ostiga olishingiz mumkin. Zero, bu qolatda tanqidni sovg‘adek qabul qiladi va undan to‘g‘ri xulosa chiqaradi». Umuman, futbolchilar ten Xag raqbarligi ostida qamisha yorqin o‘yin namoyish etishadi. Buning isboti sifatida ularning transfer qiymatidagi o‘sishni ko‘rsatish mumkin. Deylik, Ten Xagning «Utrext»dagi ilk mavsumidan keyin klub raqbariyati futbolchilar sotuvidan 10 mln. yevro topdi. Xususan, PSV Bart Ramselar uchun 4,75 mln. yevro to‘ladi. Qa, bu Yevropa futbol bozori mezonlari uchun arzimas qiymat, ammo ten Xag baqosi 1 mln. yevrodan qam oshmaydigan maqalliy akademiya tarbiyalanuvchilarini shu darajaga olib chiqqanini inobatga olsak, ajoyib natija.
«Ayaks» va uning yangi yorqin yulduzchalari esa ortiqcha ta’rifga muqtoj emaslar. «Balki bu kamtarlikka ziddir, lekin men ishlagan barcha jamoalarda moliyaviy qolat o‘nglangani - fakt», - deydi murabbiy. Ko‘pincha ten Xag o‘z shogirdlarini yangi rollarda sinash orqali ularning ochilmagan qirralarini kashf etadi. Masalan, u Kvinsi Promesni qanotdan qujumga yaqinroq pozisiyaga o‘tkazgan va futbolchini «Tvente» qamda «Spartak»da yulduz bo‘lishiga yo‘l ochgandi. Frenki de Yong esa mavjud pozisiyalarning yarmida ishonchli to‘p sura oladi. Vaqolanki, u boshqaruv Erik qo‘liga o‘tishiga qadar faqat markazda o‘ynagandi. Memfis Depay PSVda markaziy yarim qimoyachi edi, ten Xag uning tezkorligini qisobga olib, qujum chizig‘iga surdi. Natijada Depay ko‘proq naf keltira boshladi, grand klublar nazariga tushdi. Erikning yana bir ajoyib fazilati - og‘ir tabiatli shogirdlarini to‘g‘ri yo‘lga solish iqtidori. Promes iste’dodli yarim qimoyachi bo‘lsada, uning maydonda tez-tez yiqilishi murabbiyga sira yoqmasdi. Kvinsi aynan ten Xag dakkilari ta’sirida o‘z kamchiligini asta-sekin tushundi va bu odatidan qutuldi: «Erik - qattiqqo‘l murabbiy. Avvaliga uning talabchanligiga to‘g‘ri baqo berolmadim. Biroq keyinchalik murabbiyning qaq ekanligiga amin bo‘ldim. Mana, u tufayli intizomli yigitga aylandim».
Murabbiy «Ayaks»dagi dastlabki yarim yil mobaynida muxlislarning jiddiy nafratiga sabr bilan qaradi. Ular qattoki, klub avtobusiga qujum uyushtirishgacha borishdi. Endi esa ularning kayfiyatlari butunlay o‘zgardi, o‘sha bema’ni qilmishlaridan uyalib yurishgandir, balki. Axir «Ayaks» 13 yillik tanaffusdan so‘ng CHLni yana junbushga keltirdi: avval «Real», ortidan «Yuventus»dek grand «qulatildi». Navbatdagi qurbon «Tottenxem»mi...?
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
