Aftidan, Saudiya Arabistoni sport imperiyasi qisqa muddatda kengayadigan ko‘rinadi - International Business Times xabariga ko‘ra, yaqin orada «Inter»da yangi xo‘jayinlar paydo bo‘ladi. Hozirda hujjatlar rasmiylashtirilmoqda, tez kunda kelishuv haqida axborot beriladi.
*** Saudiya Arabistoni investisiya fondi (PIF) 1 milliard dollar evaziga «Inter» aksiyalarining nazorat paketini xarid qiladi. Ayni payt faqat yuridik masalalarni hal qilish qolgan, xolos.
*** «Inter»ning hozirgi egalari - Xitoyning Suning korporasiyasi - ikki yildan buyon investorlarni qidirmoqda. Chin yurti vakillari «neradzurrilar»ning 70 foiz aksiyasiga ega, ular klubni 2016 yilda sotib olishgan, biroq murakkab moliyaviy holat tufayli «Inter»ga pul sarflay olmadilar, 2020 yilgi chempionlikdan keyin esa yetakchilarni - misol uchun, Lukaku va Hakimini sotishga majbur bo‘lishdi. Antonio Konte ham ayni sabab tufayli Milan jamoasini tark etdi - klub yangi futbolchilar uchun pul ajratishga tayyor emasdi.
*** «Inter» PIF qurayotgan imperiyada ikkinchi jiddiy futbol jamoasi bo‘ladi - yaqinda saudiyaliklar «Nyukasl»ni sotib olishgandi. Saudiya Arabistoni futbol olamida muhim «o‘yinchi»lardan biriga aylanishni, ushbu biznesda ancha tajriba to‘plab ulgurgan BAA va Qatarga («Man-chester Siti» va «PSJ»ni unutmagandirsiz?) yetib olishni rejalashtirgan.
*** Saudiyaliklarning «Inter»ni xarid qilishlari haqidagi gap-so‘zlar yil avvalida boshlangan, ammo Milan jamoasi ularni rad etgandi. Suning 10 dekabrda ham arab investorlariga doir har qanday muzokaralardan o‘zini uzoq tutayotgandi. Lekin ko‘rinishidan, bo‘lajak kelishuv xususida gaplashishni istashmagan, shekilli.
Saudiya Arabistoniga bundan qanday naf?
Dastlab PIF davlat fondi ekanligidan boshlasak. U mamlakat hukumatiga tegishli bo‘lib, shahzoda Muhammad bin Salmon tomonidan boshqariladi. 2009 yili u o‘sha kezlari Riyod provinsiyasi gubernatori hisoblangan, otasi Salmonning maslahatchisi bo‘lgan. 8 yil davomida shahzoda hamda mamlakatdagi asosiy shaxs maqomigacha ko‘tarildi - qirol Salmon hozir 86 yoshda.
Muhammad 2017 yili shahzoda bo‘lgan, o‘shandayoq mamlakatning korrupsiyaga qarshi kurashish qo‘mitasi rahbariga aylangan, qirollik oilasi atrofida yirik hibsga olishlarga bosh-qosh bo‘lgan - korrupsiyaga yo‘l qo‘yganlikda ayblanib, 11 nafar shahzoda qo‘lga olingan, umumiy hisobda jinoyatchilar soni 500dan oshgan. Ushbu ish tufayli shahzoda hukumatning uchta tarmog‘i ustidan nazoratni qo‘lga olgan - sobiq qirol Abdullo fraksiyasi ta’siri yo‘qqa chiqqan.
Muhammad Saudiya Arabistoni iqtisodiyoti diversifikasiyasini boshqaradi - ushbu loyiha Vision 2030 deb nomlanadi (shuningdek, uni MBS Vision deb ham atashadi). Mazkur loyiha asosida mamlakatda quyidagilarni amalga oshirish belgilangan:
a) neftga bog‘liqlikni kamaytirish;
b) sayyohlarga, xususan, Yevropa va amerikaliklar tashrifiga yanada ko‘proq yo‘l ochish;
v) asosiy tijoriy sheriklar oldidagi imidjni yanada yaxshilash. Aynan Muhammad boshqaruvi davrida arabistonliklar sayyohlik vizalari berishni yo‘lga qo‘yishdi - 2018 yilda esa Saudiya Arabistonidagi ayollarga avtomobil boshqarish huquqi ham berildi.
Ammo hammasi bir tekis emas - Saudiya Arabistoni, muayyan jihatlar bo‘yicha liberalizasiyani amalga oshirayotganiga qaramay, inson huquqlari poymol etilayotganligi sabab, baribir, keskin tanqidlarga uchramoqda. 2018 yili jurnalist Jamol Xashoggi o‘ldirilgach, qotillikni tashkil etishda aynan bin Salmon aybdor deb topildi, chunki Xashoggi uni muntazam tanqid qilgan, uning boshqaruv uslubini avtoritar deb hisoblagan.
Shu bois, Vision 2030ning vazifasiga nafaqat iqtisodiyotni diversifikasiya qilish, balki mamlakatning jahondagi imidjini yaxshilash ham kiradi. G‘arb politologiya-sida Sportswashing termini mavjud. Uning soddaroq tarjimasi - «sport orqali o‘zini oqlash». Saudiya Arabistoniga taalluqliligi aytilayotgan avtoritar tuzumlar G‘arbdagi kompaniya va klublarga investisiya kiritmoqda, bu esa G‘arbda kuchli pozisiyaga ega huquq-tartibot tashkilotlarida turli savollarni keltirib chiqarmoqda. Xashoggining o‘limi - «Nyukasl» saudiyaliklar tomonidan sotib olingan pallada eslangan yagona voqea emas.
«Xuddi «Formula-1», boks, golf yoki tennisda bo‘lgani kabi, yuqori darajadagi futbolga bog‘liqlik - obro‘siga putur yetgan shaxs yoki mamlakat uchun ajoyib vositadir», - degandi Amnesty International direktori Sasha Deshmukx. Chindan ham, Saudiya kompaniyalari ko‘plab homiylik shartnomalariga ega. Jumladan, neft ishlab chiqarish bo‘yicha davlat monopolisti, jahondagi eng yirik kapitalizasiya sohibi bo‘lgan Saudi Aramco yaqinda Saudiya Arabistoniga «Formula-1» bosqichlaridan birini (mavsum-2021dagi so‘nggi raundlardan biri bo‘lgani sabab, chempionlik poygasiga e’tibor juda katta edi) olib keldi. Bundan oldin esa eng nufuzli avtosportning 60 million dollarlik shartnomaga ega bosh homiylaridan biriga aylangandi.
Saudiyaliklar futbolda faqatgina «Inter» va «Nyukasl» bilangina cheklanib qolmoqchi emaslar. Fransiya-ning «Marsel» hamda Braziliya top-klublaridan biri ham ularning diqqat markazida bo‘lib turibdi. Buni texnologiya, sport va boshqaruv bo‘yicha xalqaro konsultant, Yaqin Sharqdagi o‘nlab moliya vazirlari bilan hamkorlik o‘rnatgan Andrea Dzanon tasdiqladi.
«Ushbu jamoalarni qo‘lga kiritish Vision 2030 uchun muhim sanalgan (asosiylar sifatida iqtisodiyotning 13ta sektori tanlab olingan, ular orasida futbol va turizm ham bor) strategik investisiyalarga ham mos tushadi. Bu Saudiya Arabistoni transformasiyasining asosidir», - deydi Dzanon.
Ko‘rinib turibdiki, futbol olamida yangi «o‘yinchi» paydo bo‘ldi.
O‘.UMAROV tayyorladi
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
