Pele - futbol qiroli
To‘liq ismi sharifi Edson Arantes du Nasimentu Pele. U 1940 yilning 23 oktyabr sanasida tavallud topgan. U Braziliyaning kambag‘al oilasida o‘sib ulg‘aydi. Peleni yoshligida Diko deb chaqirishar edi. Uning otasi Joao Ramos ham professional futbolchi bo‘lib, Dondino laqabi bilan mashhur bo‘lgan. Ammo og‘ir jarohat uning futbolchilik faoliyatiga yakun yaslaishiga sababchi bo‘ladi.
Pele laqabini u o‘zining bolalik yillari o‘tgan Bauru shahrida Braziliya Mustaqilligi nishonlanadigan “7 sentyabr kuni” sharafiga qo‘yilgan. 16 yoshli Pele mamlakatning eng kuchli futbol jamoalaridan biri hisoblanadigan “Santos” jamoasiga qabul qilinadi.
“Santos”
1957 yilda 17 yoshli yigitcha “Santos” safida debyut mavsumini o‘tkazdi. Hammasi kutilganidan ham a’lo darajada edi. Pele mavsum davomida 38 uchrashuvda maydonga tushib o‘z hisobiga 41 ta gol yozdirib qo‘ydi. Debyut mavsumdayoq bunday natija shunchaki fantastika edi!
Ikkinchi mavsum yanada omadli keldi. 18 yoshga to‘lgan Pele mavsum mobaynida 46 uchrashuvda 66 ta gol urdi. Butun Braziliya yangi qirolning o‘yinlaridan bahramand bo‘layotgan edi. Pele esa maydonda o‘zini “suvdagi baliq”dek his qilardi. Uni to‘xtatib qolishning faqatgina bitta yo‘li bor edi… qo‘pollik… Bundan boshqa chorani izlagan himoyachilar o‘z darvozalariga kirib borayotgan gollarni shunchaki tomosha qilishardi.
U 19 yoshida bir mavsumda 126 ta, 21 yoshida esa 110 ta gol urib, butun dunyoni hayrat ko‘chasi sari yetaklardi.
Pele 25 yoshigacha bir mavsum davomida 30 tadan 60 taga gollar urib keldi. 1966 yili esa og‘ir jarohat uning bu super an’anasiga barham berdi. Pele o‘sha mavsum chempionatda atigi 13 ta gol urdi. Biroq buning uchun u 14 ta uchrashuvdagina maydonga tushgan edi.
Futbol qiroli “Santos” bilan xalqaro musobaqalrda ham zafar quchdi. 1962 yili “Benfika”, 1963 yilda esa “Milan” mag‘lub etilib Qit’alararo kubogi Pele jamoadoshlariga nasib etdi.
1969-yilda 29 yoshida “Marakana” stadionida “Vasko da Gama” darvozasiga o‘zining faoliyatidagi 1000-golini kiritdi. Buning uchun qirolga 909 ta uchrashuv kifoya qildi. Bunday fantastik natijani haligacha hech bir futbolchi takrorlay olgani yo‘q.
Pele “Santos”da 1974 yilga qadar to‘p surib, 6 marta Braziliya chempioni, bir bora kubogi sohibi, 10 marta Paulista ligasida, 3 bora San-Paulo turnirida, 2 marta Libertadores kubogida, 2 bora Qit’alararo kubogida g‘oliblikni qo‘lga kiritdi.
1958 yilda Paulista ligasida 58 ta gol urib, takrorlanmas rekord o‘rnatdi. Klub uchun 1120 ta uchrashuv o‘tkazib, 1087 ta gol kiritdi!
“Kosmos”
34 yoshli Pele o‘z vatanidan ketib AQShga yo‘l oldi va bu yerda mahalliy “Nyu-York Kosmos” jamoasi safiga borib qo‘shildi. U Nyu-Yorkliklar tarkibida oldingidek sermahsullik namoyish eta olmadi. Shunga qaramay hujumchi 3 mavsum ichida 107 o‘yinda 64 ta golga mualliflik qildi. Pele Amerikada futbolni rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘sha oldi. 1976 yilda “Pepsi kola” kompaniyasi AQSh chempionatining mavsum yakunlariga ko‘ra eng ayxshi deb topilgan futbolchisiga 10 ming dollarlik mul mukofotini joriy etgani ham bejiz emas albatta.
Braziliya terma jamoasi
Pele Braziliya terma jamoasi safidagi debyutini 17 yoshida amalga oshirdi. 1957 yilning 7 iyulida Argentina (2: 1)ga qarshi o‘yinda maydonga tushgan vunderkind o‘z hisobiga gol yozib qo‘yishni ham uddaladi.
1958 yilgi jahon chempionatida Peleni butun dunyo tan oldi. 18 yoshli yigitcha musobaqa davomida 5 ta gol kiritib, o‘z terma jamoasini ilk bora jahon chempioni bo‘lishida katta hissa qo‘shdi.
Pele 1962 yilgi mundialda terma jamoasi bilan ikkinchi bora, 1970 yili esa uchinchi marta JAHON CHEMPIONIga aylandi. Haligacha birorta futbolchi bunday natijani qayd etmagan!
QIROL terma jamoadagi faoliyatiga erta yakun yasadi. 1971 yili 31 yoshli Pele Braziliya termasi bilan xayrlashdi. Bu paytga kelib u o‘z yurti termasi uchun 92 o‘yinda 77 ta gol kiritib rekord o‘rnatib qo‘ygan edi. Bu rekord ham haligacha yangilanmasdan kelmoqda.
Futbolda tashqari
Pele futbol maydonida to‘p tepishdan tashqari yaxshigina yozuvchi ham hisoblanadi. 1965 yilda u tomonidan yozilgan “Men Pele” avtobiografik kitobi nashrdan chiqarildi. Mazkur kitobni o‘qishni xohlovchilar shu qadar ko‘p ediki o‘n minglab savodsiz braziliyaliklar o‘qish va yozishni o‘rganishni boshladilar. Bundan ta’sirlangan malakat ma’daniyat va ta’lim vazirligi kitobning mashhur muallifini esdalik oltin medali bilan taqdirladi.
1970 yillarning o‘rtalarida chiqarilgan “Pele – futbol ustasi va uning usuli” nomli hujjatli film 9 ta xalqaro sovrinlarga sazovor bo‘ldi. U shuningdek “Klon” serialida ham rol ijro etib, aktyorlik qobilaytini namoyon qildi.
Faktlar
1. Pele faoliyati davomida 1363 o‘yinda 1281 ta gol kiritgan.
2. U 90 marta “xet-trik”, 30 bora “poker”, 4 marta “penta-trik”ka erishgan.
3. 1964 yilda esa “Botafogo” jamoasi darvozasiga 8 ta gol kiritgan.
4. 1959 yili faoliyatidagi eng sermahsul mavsumni o‘tkazgan. O‘sha yili u 126 ta gol urgan.
5. 1961 va 1967 yillarda terma jamoa safida to‘p surmagan.
6. World Soccer nashri tomonidan XX asrning eng yaxshi futbolchisi deb e’tirof etilgan.
7. FIFA versiyasi bo‘yicha yuz yillikning eng yaxshi futbolchisi bo‘lgan.
8. MOQ tomonidan XX asrning eng yaxshi sportchisi deb e’tirof etilgan.
9. 1973 yilda janubiy Amerika qit’asining eng yaxshi futbolchisi deb topilgan.
10. 14 mavsumda 50 ta va undan ortiq gol urgan.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
