Fransiya kubogi - futbol olamidagi eng integrasiyalashgan turnir. Musobaqaning bu yilgi eng noodatiy ishtirokchisi - «Venyus». Taitining ushbu jamoasi debyutant emas, u 2019 yili turnirning yettinchi raundidan kurashga qo‘shilgan, biroq uy uchrashuvida yengilib, darhol chetga chiqqandi. Bu safar esa «Venyus»ning safarda «Trelissaka»ga qarshi o‘ynashiga to‘g‘ri keldi va 0:2 hisobida yutqazdi. Eng muhim fakt: ikki klub stadioni o‘rtasidagi masofa taxminan 16 ming kilometrga teng. Xullas, taitiliklar Fransiyaning Tuluza-Blanyak aeroportiga yetish yo‘lida deyarli bir sutka sarflashdi...
«Venyus» bir necha oy davomida o‘ynamaganidan yaqqol zaif ko‘rindi. Muhimi, bu jamoa uchun mavsumdagi asosiy o‘yin bo‘ldi. «Venyus» futbolchilari Fransiya kubogi doirasidagi o‘yinga ancha oldin - 1 noyabr kuniyoq yetib kelishdi. Ya’ni 2 ikki hafta oldin. Suratlarga qaraganda, taitiliklar uzoq parvozdan uncha qiynalishmagan. Chunonchi, Fransiyaga sayohat kichik klub uchun katta voqelik bo‘ldi. Shuning uchun ham, mehmonlar barchasini imkon qadar batafsil yoritib borishdi. Deylik, mashg‘ulotlar jarayoni, jamoaviy yig‘ilishlar, kechki ziyofatlar va do‘kon aylanishlar, qo‘yinggi, jamoaning har bir qadamiga bog‘liq taassurotlar «Feysbuk» tarmog‘iga joylashtirib borildi. Jamoa aslida mahalliy sharoitga ko‘nikish uchun safarga ancha erta chiqqandi. Chunonchi, Trelissaka provinsiyasidagi havo harorati Taitinikidan chamasi 10 daraja past. Qolaversa, vaqt tavofuti ham katta - naq 11 soat.
«Venyus» Fransiyada «Tuluza» va Liga 2 ishtirokchisi «Rodez»ga tegishli bazada shug‘ullandi. Jamoa bu orada 2ta o‘rtoqlik o‘yinida ham maydonga tushdi - «Tuluza» o‘rinbosarlarini 2:0 hisobida yengib, «Rodez» bilan bahsda durang qayd etdi - 2:2. Noyabrda nazorat uchrashuvlari? Gap shundaki, «Venyus» bahordan buyon o‘ynamagandi. Chunki Fransiya Polineziyasida koronavirusning yangi to‘lqini ko‘tarilgani tufayli Taiti chempionati 16 may kuniyoq yakuniga yetkazildi. Yangi mavsum esa 24 noyabrda boshlandi va «Venyus» Fransiya kubogidagi ishtirok tufayli dastlabki turni o‘tkazib yubordi. Xullas, Taiti klubida amaliyot borasida muammo bor edi. Lekin uning tarkibida ajoyib futbolchilar ham bor. Deylik, hujumchi Teaonui Texau 58ta uchrashuvda 101ta gol (!) urgan. Qolaversa, u Taitining ham futbol, ham plyaj futboli bo‘yicha terma jamoasida o‘ynaydi. «Fransiyada bizga joriy mavsum 13-14ta o‘yin o‘tkazishga ulgurgan jamoa raqib bo‘ladi, - degandi «Venyus» bosh murabbiyi Samuel Garsiya qur’a tashlash marosimidan keyin. - Taitida esa chempionat hali boshlanmagan. Shuning uchun marom bo‘yicha qanday holatda ekanligimizni bilib olish uchun 2ta o‘rtoqlik o‘yini tashkil etishimiz zarur». Murabbiy o‘yindan keyin shogirdlari hali sport formasidan yiroq ekanliklarini tan oldi: «Jamoamga hali ham ritm yetishmayapti. O‘ynash kerak, eng yaxshi mashg‘ulot - o‘yin». «Venyus» yarim himoyachisi Teray Bremon esa o‘rtadagi farqqa e’tibor qaratdi: «Albatta, bizda Fransiyadagi kabi pul, infratuzilma va tartib-intizom, futbolchilar yo‘q, lekin ishlashimiz kerak, baribir».
Tayyorgarlik bosqichlaridan so‘ng «Trelissaka»ning uy arenasi - «Firmin Daudu» stadionidagi rasmiy o‘yin mehmonlar uchun yakuniy sinov bo‘ldi. Raqib jamoaga kelsak, u Fransiya chempionatida to‘rtinchi o‘rinda turuvchi divizion - Milliy liga-2ning «D» guruhida 6-pog‘onada bormoqda. «Venyus» futbolchilari o‘yindan oldin mutlaqo xotirjam edilar. Ular oxirgi mashg‘ulotlar jarayonida yoga bilan ham shug‘ullanishdi, keyin mehmonxonada taktikani rosa muhokama qilishdi. Qisqasi, klub o‘yinga «yilning eng muhim voqeasi» sifatida qaradi.
Bitta mamlakat kubogida jamoa qanaqasiga 16 ming kilometr uzoqlikdagi raqibga qarshi o‘ynashi mumkin? Taqqoslash uchun aytsak, Kaliningrad va Vladivostok o‘rtasidagi masofa 10 ming kilometrga yetmaydi. Fransiya kubogidagi holatning sababi - mamlakatning ulkan mustamlakachilik merosi. 20-asr boshida fransuzlar bu masalada eng yuqori cho‘qqiga chiqishgan. O‘shanda mamlakat Suriya va Indoneziya, Madagaskar, deyarli butun Shimoliy va G‘arbiy Afrikadagi yerlar, shuningdek, Janubiy Amerika, Karib dengizi, Hind va Tinch okeanidagi orollaru hududlarga egalik qilgan. Faqat 20-asrning o‘rtalariga kelib, Fransiya koloniyalari tez sur’atda «ro‘yxat»dan chiqa boshladi. To‘g‘ri, mamlakatda mustamlaka hududlardan osongina voz kechishni istashmadi va faqat mustaqillik uchun faol kurashganlarni ozod qilishdi. Xususan, Jazoir bilan urushgacha borishdi. Xullas, uzoq-uzoqdagi kichik orollar Fransiya tarkibiga kiruvchi hududlar sifatida qoldi, baribir.
Mamlakat qonunchiligiga ko‘ra esa, dengiz hududlari (Fransiya Gvianasi, Gvadelupa, Martinika, Mayotta va Reyunyon) metropoliya mintaqalari bilan bir xil maqomga ega. Fransiya Polineziyasi, Uollis va Futuna, Sen-Marten, Sen-Bartelemi hamda Sen-Pyer va Mikelon esa yarim avtonom maqomga ega (ularda boshqa valyuta va boshqaruv organi amalda). Yangi Kaledoniya ham alohida maqomga ega - hokimiyat asta-sekin mustaqil ishlash tizimiga o‘tmoqda. Lekin u yerda fuqarolarga ham Fransiya, ham Yangi Kaledoniya pasporti beriladi.
Futbolda vaziyat yanada chalkash. Xorij hududlariga futbol mustaqilligi qanday berilganini hech kim tushunmaydi. Ba’zilari jamoasi JCHga ham chiqishi mumkin. OkFK a’zolari - Taiti (Fransiya Polineziyasi) va Yangi Kaledoniya jamoalari Okeaniya kubogi, JCH saralashi, hattoki, Konfederasiyalar kubogida o‘ynashi mumkin. Fransiya Gvianasi, Martinika, Gvadelupa va Sen-Martin - KONKAKAF a’zolari, ammo FIFAga kirmagan hali. Ular KONKAKAF miqyosidagi asosiy turnir - «Oltin kubok»da o‘ynashadi (Martinika va Gvadelupa termalari bu yil Kanada, AQSH va Kosta-Rika jamoalariga qarshi maydonga tushdi), ammo JCH saralashida qatnashishlariga ruxsat yo‘q. Reyunyon - AFKning norasmiy a’zosi, uning jamoasi na Afrika Millatlar kubogi va na JCH saralashida qatnashadi. Mayotta, Sen-Pyer va Mikelon hamda Uollis va Futuna hech qaysi konfederasiyaga kirmaydi, ularning jamoalari faqat o‘rtoqlik o‘yinlari o‘tkazishi mumkin. Bir necha yil oldin Korsika ham FIFAga rasmiy o‘yinlar, jumladan, JCH saralashida qatnashish yuzasidan so‘rov yuborgandi, ammo Fransiya bunga qarshi chiqdi.
Alohida aytish kerak, dengiz hududlari futboli metropoliya uchun qo‘shimcha xarajatdir. Taiti va Reyunyonda chempionat yo‘lga qo‘yilgan, ammo saviya yaqqol past. Fransiya futbol federasiyasi esa xorij hududlari futbolini rivojlantirish uchun yiliga 3,5 million yevro ajratadi. FIFA ham yaqinda himmat ko‘rsatib, Gvadelupa, Gviana va Martinika futboliga 300 ming, Sen-Martinnikiga 100 ming yevro berdi. Kichik orollardagi asosiy muammo - infratuzilma va munosib raqiblar yo‘qligi. Shu ma’noda aytsak, Fransiya kubogi Taiti va Gvadelupa klublariga o‘zini ko‘rsatish uchun yagona imkoniyat.
Plyus jihatlar ham bor, albatta. Deylik, dengiz hududlaridan chiqqan bir qator futbolchilar Fransiya milliy jamoasiga katta yordam berishgan (berishmoqda): Lilian Tyuram, Marius Trezor va Toma Lemar (Gvadelupa), Bernar Lama va Floran Maluda (Fransiya Gvianasi), Dimitri Paye va Floran Sinama-Pongol (Reyunyon), Antuan Kombuare va Kristian Karambyo (Yangi Kaledoniya)... Qolaversa, xorijning zaif klublari ba’zida kubok turniriga o‘zgacha ehtiroslar bag‘ishlaydi. Odatda Mayotta, Reyunyon, Martinika, Gvadelupa va Gviana klublari Fransiya kubogi 7-8-bosqichlarida o‘ynaydi. Qoidaga ko‘ra, 1|64 finalgacha professional va havaskor klublar o‘zaro to‘qnashmaydi. Shuningdek, zaiflarga yengillik bor: jamoa ikki divizion yuqoridagi raqibga to‘g‘ri kelsa, avtomatik ravishda o‘z maydonida o‘ynaydi.
*** Fransiya kubogi tarixiga qarasak, kishiga ilhom bag‘ishlaydigan misollar ko‘p. Misol uchun, havaskorlar klublari 3 marta finalga chiqqan. 2000 yili «Kale» so‘nggi daqiqadagi gol tufayli «Nant»dan, 2012 yili «Keviyi» qudratli «Lion»dan, 2018 yili esa «Lez-Erbye» yanada qudratli «PSJ»dan yengildi.
*** Xorij klublarining natijalari ancha past. Ular turnirda 1961|1962 yillar mavsumidan buyon qatnashishadi. Dastlabki 14 yil davomida «mehmon» jamoalar har safar ilk raunddayoq fransuz klublariga yutqazgan. 1974|1975 yillar mavsumiga kelib, «Golden Star» (Martinika) «Melen»ni 2:1 hisobida yengib, xorij klublari orasida ilk marta 1|64 finalga yo‘l olgan. 1988|1989 yillar mavsumida esa «Le Jeldar» (Fransiya Gvianasi) 1|32 final raundi marrasini zabt etdi. Mavsum-2019|2020da «Sen-Pyeruaz (Reyunyon) va «Fransisken» (Martinika) ham shu natijani takrorladi.
*** «Venyus» bu yil 7-bosqichdayoq yengildi. Vaholanki, jamoa muxlislari final orzusida edilar. Ular hattoki, sevimli klublari hal qiluvchi bahsda «PSJ»ga raqib bo‘lishini bashorat qilishgandi.
A.AHMEDOV tayyorladi
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
