1974 yilda Zair terma jamoasi ilk marta JCHda ishtirok etish sharafiga muyassar bo‘lgandi.
G‘arbiy Germaniya mezbonligida o‘tgan mazkur mundial arafasida esa, jamoa Afrika millatlar ligasi g‘olibiga aylanib, katta shov-shuvga sababchi bo‘lgan, finalda Zambiyani 2:0 hisobida mahv etgandi.
JCH boshlanishidan 3 yil avval mamlakatda sezilarli o‘zgarishlar yuz bergandi. Diktator Mobutu Sese Sekoning buyrug‘iga binoan, Kongo Demokratik Respublikasi Zair nomini oldi. Aynan Mobutu davrida terma jamoa jiddiy muvaffaqiyatlarga erishdi, lekin tez orada og‘riqli omadsizlikka duch keldi.
O‘yinchilarga mukofot pullari berilmadi, ammo JCHdan keyin berishni va’da qilishdi
Diktator terma jamoaga katta umid bog‘lagandi. Zair g‘arbiy Germaniyada dastlabki qora tanli Afrika jamoasi maqomida maydonga tushdi. Qur’a natijalariga ko‘ra, jamoa Braziliya, Yugoslaviya va Shotlandiya bilan bir guruhdan joy oldi.
Terma jamoa yugoslaviyalik Blagoye Vidinich rahbarligida faoliyat yuritgan, Mobutu bu mutaxassisni Marokash terma jamoasidan sotib olgandi. Mutaxassis zairlik futbolchilarning to‘p bilan mohirona muomalasidan hayratda qolgani, lekin intizom o‘ta sust ekanligini aytgandi. Mashg‘ulot paytida yomg‘ir boshlanib qolsa, o‘yinchilar qochib ketisharkan. Ulardagi yog‘ingarchilikdan qo‘rquv hissini mutaxassislar yenga olmadilar.
Zairliklar JCH-1974da muvaffaqiyatli to‘p surishlariga ishonganlar juda oz edi. Jamoa amaldagi jahon chempioni va Yevropaning kuchli jamoalari bilan kuch sinashishi lozim edi. Mobutu jamoaning jangovar ruhini ko‘tarishga urindi: turnirdagi muvaffaqiyat uchun ulkan mukofot pullari - avtomobillar va yer uchastkalarini va’da qildi. To‘g‘ri, mundial yo‘llanmasini qo‘lga kiritishgani uchun pul bermadi, lekin turnirdan keyin yanada ko‘paytirib berishini aytdi. Futbolchilar bir umrga farovon hayot kechirish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Faqat buning uchun ulardan musobaqada yaxshi natijalarga erishish talab etilardi.
Zair guruh uchrashuvlarida mag‘lubiyatga uchradi, birorta gol ura olmadi
Afrika vakili dastlabki uchrashuvni Shotlandiyaga qarshi o‘tkazdi. Bu jamoa guruhdagi raqiblarning eng zaifi hisoblanardi. Biroq u Zair darvozasiga 2ta javobsiz gol urdi. O‘yin arafasida raqib jamoa bosh murabbiyi Villi Ormond yirik g‘alabaga gumon qilmagandi: «Agar Zairni mag‘lub eta olmasak, JCHga kelishga umuman, hojat qolmaydi».
Shotlandiyaga qarshi o‘yindan keyin zairlik futbolchilar qandaydir noxushlikni his etib, va’da qilingan mukofot pullarini talab qila boshladilar. Mutasaddilar esa moliyaviy masalani paysalga solishga urindilar.
Norozilik belgisi sifatida futbolchilar o‘yinlarga tayyorgarlik ko‘rishdan bosh tortdilar. Mojaro tufayli Zair Yugoslaviyadan 9ta gol qabul qilib oldi. Dastlabki 18 daqiqa ichida 3 marta o‘z darvozasidan to‘p olib chiqqach, Vidinich asosiy darvozabon o‘rniga zaxiradagi posbonni tushirdi. Biroq bu o‘zgarish samara bermadi. O‘yindan keyin murabbiydan darvozabon almashtirish sababini so‘raganlarida, «bu davlat siri» deya javob berishdan bosh tortdi. Darg‘azab bo‘lgan Mobutu agar jamoa Braziliyadan 3tadan ortiq gol o‘tkazib yuborsa, uyga qaytishga zarurat qolmasligini bayon etdi. Tabiiyki, hech qanaqa mukofot pullari xususida gap-so‘z bo‘lmadi. Jamoa oldida anchayin murakkab vazifa turardi. Chunki keyingi bosqichga chiqish uchun Braziliyani faqat g‘alaba qoniqtirardi.
O‘yinning 79-daqiqasiga qadar Janubiy Amerika vakillari Zair darvozasini 3 marta ishg‘ol etdilar, eng qiziq epizod esa sal keyinroq ro‘y berdi. Braziliya raqib darvozasidan 20 metrlar chamasi uzoqlikda jarima zarbasini amalga oshirish huquqiga ega bo‘ldi. Rivelino o‘ta xotirjamlik bilan to‘pni o‘rnatib, paralel ravishda jamoadoshlariga ko‘rsatmalar berdi. Hakam hushtagi chalinib, braziliyalik futbolchi to‘p tomon yugura boshladi. Shu payt «jonli devor»da turgan zairlik futbolchi ham oldinga yugurib, to‘pni maydon tashqarisiga tepib yubordi. Bu Ilunga Mvepu edi.
O‘sha lavhadan keyin 2ta taxmin paydo bo‘ldi. Birinchisi, o‘yin qoidasini yaxshi bilmagan afrikaliklar hakam hushtagidan keyin to‘pni oldinroq yetib kelgan futbolchi tepadi, degan qarorga kelishgan. Ikkinchisi - Mvepu shunchaki, Braziliya 4-golni urishidan qo‘rqqan.
Oradan bir necha yil o‘tgach, Mvepuning o‘zi asl haqiqatni bayon etdi: «Meni o‘ta oddiy o‘yin qoidasini bilmaydigan kaltafahmga chiqarib qo‘yish noto‘g‘ri. Men bu ishni ongli ravishda amalga oshirdim. Barcha mukofot va siylovlar tribunada o‘tirgan rahbarlarga berilishini tushunib yetgach, bor kuchim bilan o‘ynashni istamadim. Ochig‘ini aytganda, hakam meni o‘yindan chetlatishiga umid qilgandim. Biroq u sariq kartochka bilan cheklanib qo‘ya qoldi».
Futbolchilarga xorijda o‘ynashni taqiqlashdi, ular qashshoqlikda qoldilar.
Zair terma jamoasi futbolchilari o‘z vatanlariga quvg‘indilar maqomida qaytdilar. Jamoani aeroportda hech kim kutib olmadi, o‘yinchilar uylariga yo‘lovchi mashinalarda yo‘l oldilar. Ajratilgan mukofot pullarini FF amaldorlari bo‘lib olishdi.
«Uyga millionerlar sifatida qaytamiz, deb xato qilgan ekanmiz. Amalda ishsiz qashshoqlar maqomida qaytdik», - degandi keyinchalik Mvepu.
Xorijda to‘p suradigan futbolchilarga Zairga qaytishni buyurishdi. Legionerlar uchun bu o‘ta og‘ir zarba bo‘ldi. Chunki mahalliy chempionatdagi maoshlar juda oz, ro‘zg‘or tebratishga yetmaydigan darajada edi. Diktator Mobutu esa terma jamoaga JCH-1978ning saralash bosqichida ishtirok etishni taqiqladi. U mazkur qarorini 2-marta sharmanda bo‘lishni istamasligi bilan izohlagandi.
Shu tariqa zairlik futbolchilar o‘ta og‘ir sharoitga tushib qoldilar. Ular tom ma’noda ko‘chada qolishgani bois, tilanchilik evaziga och-nochor kun ko‘rdilar. Eng omadli futbolchilar taksi haydovchisi bo‘lishdi, ko‘pchilik turli kasalliklarga chalinib, yorug‘ dunyoni barvaqt tark etishdi. Shu sababli JCH-1974 Zair (sobiq Kongo DR) tarixidagi yagona mundial bo‘lib qoldi. Biroq uning ishtirokchilari hurmat-ehtirom va moddiy manfaat o‘rniga ochlik va nochorlikka duchor bo‘ldilar.
S.RAHMONOV tayyorladi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
