Ilk marta yangi formatda o‘tkazilayotgan va 32 ta jamoa qatnashadigan turnirning mukofot jamg‘armasi bir milliard dollardan oshib ketadi. Mablag‘ni Saudiya Arabistoni ajratgan.
15 iyunga o‘tar kechasi AQSHda futbol bo‘yicha klublar o‘rtasidagi jahon chempionati — FIFAning yangilangan turniri start oladi. Unda ilk bor 32 klub (avvalgidek yettita emas) ishtirok etadi. Ular orasida Yevropa grantlari, jumladan yaqindagi Chempionlar ligasi g‘olibi PSJ, shuningdek «Real», «Bavariya», «Manchester Siti» va boshqalar bor.
FIFA va klublar uchun bu turnir — yaxshi daromad manbai. Biroq ko‘pchilikka u shundoq ham yoqmayapti. Masalan, milliy futbol federasiyalari vakillari: ular turnirni futbolchilarni ortiqcha ekspluatasiya qilishda ayblamoqda, chunki o‘yinchilar mavsumlar orasida tiklanishga ulgurmayapti. «Meduza» yangilangan KJCH-2025 atrofida nima bo‘layotganini hikoya qiladi.
Chempionat formati
Klublar o‘rtasidagi jahon chempionati 2000 yildan beri o‘tkazib kelinmoqda, ammo faqat shu yiligina u haqiqatan ham jiddiy e’tiborni jalb qildi. Ilk bor u milliy termalar jahon chempionati formatiga yaqin shaklda o‘tkaziladi: 32 klub, to‘liq to‘r shaklidagi o‘yinlar, davomiyligi — to‘rt hafta. Turnir AQSHda mavsumlar orasida o‘tadi, avvalgidek qishda emas. Bu vaqt tasodifan tanlanmagan: bu — AQSH, Kanada va Meksikada o‘tadigan JCH-2026 oldidan o‘tkaziladigan sinov.
Yangi formatdagi turnirni 2021 yilda o‘tkazish rejalashtirilgan edi, ammo FIFA uni COVID-19 pandemiyasi, Yevro-2020 va Tokio Olimpiadasining ko‘chirilishi tufayli keyinga qoldirdi. Keyinroq esa Yevropaning klub va ligalari bilan bahslar yuzaga keldi — ular ta’til mavsumini taqvim ortiqcha yuklama tufayli yo‘qotishni xohlamasdi.
Eski klublar o‘rtasidagi JCH unchalik qiziqarli emasdi. U qishda, futbol mavsumi qizg‘in davrida o‘tardi va unda atigi yetti jamoa — olti qit’a turnirlari g‘olibi hamda musobaqa mezboni sifatida bitta klub ishtirok etardi. Ular orasida bir necha o‘yin bo‘lib o‘tar, turnirning o‘zi esa to‘liq tuzilmaga ega emasdi. Masalan, Janubiy Amerika va Yevropadan kelgan jamoalar faqat yarim finaldan boshlab qatnashardi. Jiddiy kurash ham kuzatilmasdi: klublar o‘rtasidagi JCHni asosan Yevropa jamoalari yutib kelardi, ko‘p hollarda esa o‘zining yetakchi yulduzlarisiz ham.
Yangi format — yarim do‘stona turnirni to‘liq musobaqaga aylantirish urinishidir. 32 klubgacha kengaytirilishi ko‘proq o‘yinlar, demak ko‘proq reklama vaqti va ayniqsa yangi bozorlar — avvalo Amerika va Xitoydagi qiziqishni anglatadi.
Yangilangan turnirda kimlar qatnashadi?
Turnir formati termalar o‘rtasidagi jahon chempionati mantig‘ini takrorlaydi: to‘rtta klubdan tashkil topgan sakkiz guruh, keyin esa 1/8 finaldan boshlanadigan pley-off bosqichi. Yevropadan 12 ta jamoa, Janubiy Amerikadan — olti, qolgan o‘rinlar Osiyo, Afrika, KONKAKAF va Okeaniya o‘rtasida taqsimlangan. Ilgaridagi kabi, musobaqa o‘tkazilayotgan mamlakatga bir o‘rin berilgan.
KJCH-2025 musobaqasiga ilk yo‘llanmalar 2021 yildan 2024 yilgacha o‘z kontinental turnirlarida g‘olib chiqqan klublarga berildi. Qolgan o‘rinlar esa to‘rt yil mobaynida o‘z konfederasiyasida eng yaxshi natijalar va reytinglarga ega bo‘lgan jamoalarga ajratildi. Shu bilan birga, bir mamlakatdan ikki jamoadan ortiq qatnasholmaydi.
UYEFA: «Real Madrid» (Ispaniya), «Atletiko» (Ispaniya), «Chelsi» (Angliya), «Manchester Siti» (Angliya), «Bavariya» (Germaniya), «Borussiya» Dortmund (Germaniya), «Yuventus» (Italiya), «Inter» (Italiya), «PSJ» (Fransiya), «Portu» (Portugaliya), «Benfika» (Portugaliya), «Red Bull Zalsburg» (Avstriya).
KONMEBOL: «Palmeyras» (Braziliya), «Flamengo» (Braziliya), «Fluminense» (Braziliya), «Botafogo» (Braziliya), «River Pleyt» (Argentina), «Boka Xuniors» (Argentina).
KONKAKAF: «Monterrey» (Meksika), «Pachuka» (Meksika), «Sietl Saunders» (AQSH), «Los-Anjeles» (AQSH), «Inter Mayami» (AQSH).
KAF: «Al-Ahliy» (Misr), «Vidad» (Marokash), «Esperans» (Tunis), «Mamelodi Sandauns» (Janubiy Afrika Respublikasi).
OFK: «Urava Red Daymonds» (Yaponiya), «Ulsan» (Janubiy Koreya), «Al-Ayn» (BAA), «Al-Hilol» (Saudiya Arabistoni).
OFK: «Oklend Siti» (Yangi Zelandiya).
Bu yondashuv tufayli ayrim Yevropa grandlari turnirda ishtirok etolmadi. Masalan, «Barselona» to‘rt yillik Chempionlar ligasi natijalari bo‘yicha «Atletiko»dan orqada qolib ketdi. «Liverpul» esa KJCHda qatnashish huquqiga ega bo‘lolmadi, chunki ikki ingliz klubi — «Chelsi» va «Manchester Siti» — Chempionlar ligasining yaqindagi g‘oliblari sifatida allaqachon turnirda ishtirok etish huquqini qo‘lga kiritgan edi.
Kutilmoqdaki, top-klublar turnirda asosiy tarkib bilan qatnashadi. Masalan, «Real»dan Kilian Mbappe va «Manchester Siti»dan Erling Holand kelishi kutilyapti. Biroq musobaqaning bosh yulduzi — Lionel Messi. Argentinalik futbolchi «Inter Mayami» klubida o‘ynaydi, bu jamoa Devid Bekhemga tegishli. Klub KONKAKAF Chempionlar ligasini yutmagan bo‘lsa-da, mezbon mamlakat klubi sifatida qo‘shimcha o‘rin oldi. Balki bu qarorga marketing sabablari ham ta’sir qilgan: sakkiz karra «Oltin to‘p» sohibining ishtirokidagi musobaqa albatta katta e’tiborga sabab bo‘ladi.
Krishtianu Ronaldu esa qatnashmaydi. Uning klubi «An-Nasr» (Saudiya Arabistoni) saralashdan o‘ta olmadi. KJCH boshlanishidan bir necha hafta oldin portugaliyalik yulduzning shartnomani uzaytirmasligi va musobaqada qatnashadigan boshqa klubga o‘tishi (yoki hatto qisqa muddatli ijaraga berilishi) mumkinligi haqidagi mish-mishlar tarqalgandi. Ammo bu ma’lumotlar keyinchalik tasdiqlanmadi.
KJCH AQSHning 11 ta shahrida o‘tkaziladi. Final Nyu Jersida joylashgan «Metlayf-stedium»da bo‘lib o‘tadi. Turnir munosabati bilan bu stadionda vaqtinchalik o‘zgarishlar amalga oshirildi: sun’iy gazon olib tashlanib, tabiiy maydon yotqizildi. Bu AQSH tomonidan katta futbolni, nafaqat mahalliy MLSni, jiddiy qabul qilishga tayyor ekanligini anglatadi.
Boshqa qiziqarli arenalar — «Rouz-Boul» (Pasadena, Los-Anjeles), 1994 yilgi JCH finali o‘tkazilgan stadion hamda Atlantadagi «Mersedes-Bens Stedium», u qaytariluvchi tom va perimetr bo‘ylab aylanma ekranga ega. Mayami shahrida Messi «Hard Rok Stedium»da o‘ynaydi — u yerda odatda amerikalik futbol uchrashuvlari va Formula-1 bosqichlari o‘tkaziladi. Shuningdek, Sietl, Filadelfiya, Orlando, Neshvill, Sharlott, Vashington va Sinsinnati shaharlari ham musobaqa o‘yinlarini qabul qiladi. Ushbu stadionlarning ko‘pchiligi futbol uchun mo‘ljallanmagan va hozirda ular FIFA talablariga qanchalik moslashtirilgani tekshirilyapti.
Turnirni kim moliyalashtirmoqda?
Klublar o‘rtasidagi jahon chempionati FIFAning musobaqasiga o‘xshab ko‘rinadi, ammo bu yerdagi asosiy figura — Saudiya Arabistoni. U ushbu loyihaning asosiy moliyaviy dvigateliga aylandi. Bu mamlakatning suveren jamg‘armasi orqali amalga oshirildi, jamg‘armaga esa mamlakatning valiahd shahzodasi, bosh vaziri va amaldagi rahbari Muhammad ibn Salmon rahbarlik qiladi. Sport va tomoshabin industriyasiga investisiya kiritish — uning Vision 2030 strategiyasining bir qismi: mamlakat imijini yaxshilash, ta’sir doirasini kengaytirish, iqtisodiyotni diversifikasiya qilish.
2025 yil boshida mazkur jamg‘arma DAZN striming platformasiga taxminan bir mlrd dollar sarmoya kiritdi, natijada aktivlardan ulush va kompaniya strategiyasiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir o‘tkazish imkoniyatini qo‘lga kiritdi. Deyarli darhol shundan so‘ng DAZN FIFAdan turnir translyasiyasi uchun eksklyuziv huquqlarni sotib oldi — bu ham taxminan bir mlrd dollarga tushdi.
Britaniyaga tegishli striming platformasi hozircha zarar bilan ishlamoqda, ammo ulkan ambisiyalarga ega. Uning maqsadi — global futbol Netflix’iga aylanish. Va KJCH-2025 u uchun ko‘rgazma vazifasini bajaradi: o‘yinlar bepul efirda namoyish etiladi, maqsad — ulkan auditoriyani jalb qilish. Shu bilan birga, musobaqa uchun sublisenziyalar turli platformalar va telekanallarga butun dunyo bo‘ylab sotilyapti. Masalan, Rossiyada translyasiya huquqlarini onlayn-kinoteatr Okko 7 mln dollarga sotib oldi.
DAZN shaxsiylashtirilgan statistika, 360 darajali kameralar, kuzatuv burchaklarini tanlash imkoniyati va tomoshabinlar uchun o‘rnatilgan o‘yinlar bilan interaktiv translyasiyalar uyushtirishni rejalashtirmoqda. Bu o‘yinlarni shunchaki translyasiya emas, balki immersiv shouga aylantirish urinishidir. Amerikalik tomoshabinlar bu kabi formatlarga ko‘nikkan — NFL va NBA da reallikni kengaytiruvchi texnologiyalar bilan o‘yinlar allaqachon o‘tkazilgan. Endi esa FIFA va DAZN futbolni ham Superboul darajasiga olib chiqmoqchi.
Saudiya mablag‘lari mukofot jamg‘armasiga ham yo‘naltirildi, u bir mlrd dollardan oshib ketadi. FIFA ilk bor klublarga haqiqatan ham katta miqdordagi mablag‘larni taklif etdi: g‘olibga — 125 million dollar, har bir qatnashchiga — kamida 40 million dollar. Bu klublar tomonidan turnirga bo‘lgan qiziqishni keskin oshirdi. Saudiya sarmoyalari ushbu darajadagi moliyalashtirishni UYEFA va an’anaviy Yevropa teletranslyatorlari ishtirokisiz amalga oshirish imkonini berdi. Aynan shunday yondashuv FIFAga eng muhimi — mustaqillik va resurslar berdi.
Klublar o‘rtasidagi jahon chempionatini kim tanqid qilmoqda
Rasman olganda, klublar o‘rtasidagi jahon chempionati — futbol bayrami. Biroq ko‘pchilik uchun ushbu turnir asabiylashtiruvchi omilga aylandi. Asosiy shikoyat — taqvim. KJCH-2025 Yevropaning klublari uchun ta’til va mavsumoldi tayyorgarlik davriga to‘g‘ri kelmoqda, bu esa futbolchilar uchun tiklanish va mashg‘ulotlar uchun vaqt kamayadi, degani. Bu ortiqcha yuklama va jarohatlarga olib kelishi mumkin. Yevropa klublari bundan mamnun emas. UYEFA ham o‘z noroziligini yashirmayapti, garchi rasman turnirga to‘sqinlik qilayotgan bo‘lmasa ham.
Yevropa klublari assosiasiyasi (ECA) va FIFPro — futbolchilar kasaba uyushmasi — futbolchilarni shunchaki ekspluatasiya qilishmoqda, deb bayonot berdi va FIFAga qarshi sudga murojaat qildi. Top-jamoalar allaqachon bir mavsumda 60 ta o‘yin o‘tkazmoqda. Endi esa yozda yana 3–5 ta o‘yin qo‘shilmoqda. FIFA buga javoban shunday deydi: klublar o‘z xohishi bilan rozi bo‘lgan, ishtirok majburiy emas. Lekin amalda rad etish imkoniyati faqat juda boy klub yoki futbolchida bor. Qolganlar esa pul va bosim ta’sirida rozi bo‘lishga majbur.
Ayrim mashhur futbol shaxslari FIFAni ochiq tanqid qilmoqda. «Real» va Germaniya terma jamoasi sobiq futbolchisi Toni Kroos tashkilotchilarni «uyg‘onishga, futbolchilar haqida ko‘proq, pul haqida esa kamroq o‘ylashga» chaqirdi. Niderlandiya terma jamoasi bosh murabbiyi Ronald Kuman esa: «ular (tashkilotchilar) futbolchilarni yo‘q qilishmoqda», — dedi. Ispaniya La Ligasi prezidenti Xaviyer Tebas esa turnirni «to‘liq absurd» deb atadi.
Ikkinchi mojaro — siyosiy. Yevropa futbol tuzilmalari hanuz FIFAni global, biroq tashqi o‘yinchi sifatida qabul qiladi. Turnir UYEFAning tashkilotchilik ishtirokisiz va daromadlar ustidan Yevropa nazoratisiz o‘tayotgani — muammolar uchun alohida sabab. Translyasiya huquqlari Saudiya Arabistoni bilan bog‘liq DAZN kompaniyasiga berilgani ma’lum bo‘lganida, Yevropa mediaxoldinglarining bir qismi (masalan, Britaniyaning BBC va ITV telekanallari) turnirni yoritishdan butunlay bosh tortdi.
Moliyaviy mojaro ham mavjud. Klublar mukofot jamg‘armasidan tashqari turnirdan tushadigan daromad qanday taqsimlanishini bilishmaydi. Translyasiyalar bepul, DAZN sublisenziyalar va reklama hisobiga xarajatlarni qoplashga umid qilmoqda, ammo buning kafolati yo‘q. Shu bilan birga, klublar o‘z futbolchilarini yuborishga majbur, jarohat holatida esa sug‘urta to‘lovlari faqat qisman qoplanadi. Ya’ni, FIFA pul ishlayapti, platformalar o‘sishga erishmoqda, klublar esa qo‘shimcha muammolar va ehtimol, klinikalardan hisob-fakturalar olishyapti.
Asosiy savol shunda: bu turnir FIFA va Saudiya Arabistonidan tashqari boshqalarga ham kerakmi? Turnir klublarga Chempionlar ligasiga yo‘llanma yoki boshqa imtiyoz bermaydi — faqat pul. Futbolchilar uchun esa bu — allaqachon to‘lib-toshgan taqvimga yana bir yuklama. Ammo FIFA uchun bu kelajakka qo‘yilgan stavka: agar turnir muvaffaqiyatli o‘tsa, KJCH muntazam va UYEFAdan mustaqil ravishda daromad keltiradigan asosiy manbaga aylanishi mumkin.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
