Uni futbol qiroli deyishadi va bu to‘g‘ri - jahonga mashhur Pele laqabli buyuk braziliyalik futbolchi haqida.
Aytgancha, futbol qirolining tug‘ilgan sanasi aniq ma’lum emas, Edson Arantes 21 oktyabrda tug‘ilgan deb taxmin qilinadi. Biroq, bu muhim emas. Edsonning bolaligi millionlab braziliyalik o‘g‘il bolalarning bolaligi bilan bir xil edi - katta oila, o‘ta qashshoqlik va, albatta, futbol to‘pi o‘rniga lattalarni o‘rab yasalgan yamuloq narsa.
Shu bilan birga, Pele uning laqabi uni butun dunyo shunday atashadi. Qizig‘i shundaki, laqabning ham qanday kelib chiqqani aniq ma’lum emas. Bir vaqtlar Pelening o‘zi bu «pelada» so‘zining qisqartmasi - yalangoyoq, deb aytgan edi, chunki ko‘chada u ko‘pincha oyoq kiyimi yo‘qligi sababli yalangoyoq futbol o‘ynashga majbur bo‘lgan. Futbolchining so‘zlariga ko‘ra, aynan yalangoyoq o‘yini uning ajoyib texnik harakatlariga asos solgan.
Ko‘p o‘tmay, Pele Paulista ligasining ikkinchi divizionida (San-Paulu shtati chempionati) o‘ynagan “Bauru Atletik Klub” bolalar jamoasiga qabul qilindi va bu yerda bo‘lajak Futbol Qirolining nihoyatda omadi kelgan edi. Jamoani San-Paulu, Fluminise va Braziliya terma jamoasining sobiq futbolchisi Valdemar de Brito boshqargan.
Aynan u «Santos» skautlariga iqtidorli yigitga e’tibor berishni maslahat bergan. Agar u bo‘lmaganida, kim biladi deysiz, Pele minglab quyi ligada to‘p suradigan iqtidorli braziliyalik yigitlar qatorida qolib ketarmidi? Klub skautlari esa futbol olamidagi obro‘li shaxsning so‘zini chetlab o‘tolmagan edi.
«Santos»
1956-1974 yillar
Shunday qilib, Pele deyarli butun faoliyatini «Santos»da o‘tkazdi. Uning «Santos»dagi debyuti 1956 yilning sentyabrida «Korintiyans»ga qarshi o‘yinda, o‘shanda Pele endigina 15 yoshda edi. Va keyingi mavsumda yosh forvard 38 ta rasmiy o‘yin o‘tkazib, 41 ta gol urib, asosiy tarkibda o‘ynadi! Yana 16 ta golini u o‘rtoqlik uchrashuvlarida kiritgan.
Umuman olganda, Pelening o‘yini hayratlanarli: rasmiy statistikaga ko‘ra, «Santos» safida 1120ta o‘yinda u 1087ta gol urgan! Ayrim mavsumlardagi gollar soni esa, umuman olganda, aqlga sig‘magan.
1963 yil - 50 uchrashuvda 62 gol, 1965 yil - 52 uchrashuvda 67 gol, 1958 yil - 60 uchrashuvda 80 gol, 1965 yil - 66 uchrashuvda 97 gol, 1959 yil - 83 uchrashuvda 100 ta, 1961 yil - 74-o‘yinda 110 ta gol (o‘rtoqlik o‘yinlari statistikasi ham qo‘shilgan).
Bu super natijalar ikki narsaga bog‘liq. Birinchisi, Pelening o‘zi dahosi. Haqiqatan ham to‘p bilan muomala qilishning ajoyib texnikasiga ega bo‘lgan Pele doimo boshini baland ko‘tarib o‘ynardi. Shu bilan birga, u nafaqat sheriklarning harakatlarini, balki raqib darvozabonini ham kuzatgan.
1965 yil 4 iyulda Moskvada SSSR terma jamoasi darvozasiga urgan goli Pele uchun ham ahamiyatli bo‘lgan. Gol o‘tkazib yuborgan Viktor Bannikov bilan birga hamma buni darvozabonning xatosi bilan bog‘lashgan (Bannikov hatto o‘sha o‘yin tanaffusida almashtirilgan edi). Pelening o‘zi esa milliy terma jamoaga qaytganidan so‘ng, intervyularining birida bu golni so‘nggi paytlarda urgan eng yaxshi gol deb atadi.
To‘pga mohirlik bilan egalik qilish uchun hujumchining ikki oyog‘i bilan zarba berish qobiliyatini, uning tehnikasiniligi va sakrash qobiliyatini qo‘shish kerak, bu unga ancha baland bo‘yli raqiblardan «havo»da yutib olish imkonini beradi, ajoyib tezlik va sof jismoniy kuch uning katta ustunligi edi. Bu futbol tarixidagi eng ilg‘or gol urish mashinasi bo‘lgan.
Gapirish odatiy bo‘lmagan ikkinchi sabab - bu “Santos” tez-tez o‘ynashga majbur bo‘lgan raqiblarning zaifligi bo‘lgan. Gap shundaki, 1971 yilgacha Braziliyada yagona milliy chempionat bo‘lmagan va har bir klubning o‘yinlarida asosiy ulush shtat chempionatlarida bo‘lgan.
San-Paulu shtati chempionati nima? Bular «Santos», «Korintians», «Palmeyras» va «San-Paulu» bo‘lib, ular 4 tasida 92 ta chempionlikni qo‘lga kiritgan. Taqqoslash uchun, qolgan 34 ta chempionlik unvonlari (2016 yil uchun) 12 ta jamoa o‘rtasida taqsimlangan.
Pelening «Botafogo»ga qarshi bitta o‘yinda urgan sakkizta golini eslashganda, bu Rio-de-Janeyroning «Botafogo»si emas, balki San-Paulu shtatidagi yarim millionlik Ribeyran Preto shahridagi klub ekanligini unutmaslik kerak. 100 yillik tarix (1918 yilda asos solingan) birorta ham unvonni qo‘lga kiritmagan.
Takror aytaman, raqiblar kuchsiz bo‘lishi mumkin, lekin siz qo‘shiqdan bir so‘zni o‘chira olmaganingiz kabi Pelening gollari sonini ham kamaytira olmaysiz. Ammo ta’kidlash joizki, boshqa o‘yinchilar ham xuddi shunday holatda bo‘lgan. Raqiblar kuchsiz bo‘lsa, nega ularning hech biri deyarli 1300 ta gol ura olmagan? Pele effektini shu bilan oqlash kifoya menimcha.
“Santos” tarixi aniq uch qismga bo‘lingan: «Pelegacha», «Pele» bilan va "Peledan keyin". Klubda hatto 19 noyabrda nishonlanadigan “Pele kuni” ham bor – shu kuni qirol gavjum «Marakana»da faoliyatidagi 1000-golini urgan edi. Bu gol «Santos» - "Vasko da Gama" uchrashuvida penaltidan urilgan.
Davomi bor.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
Қаҳрамон Асланов
