Neft, investisiyalar va kelajak shaharlari
2022 yilning qishida Qatar jahon futbolining diqqatga sazovor markaziga aylandi. Hammaning e’tibori u yerda bo‘lib o‘tgan jahon chempionatiga qaratildi, biroq turnir davomida ham kuzatuvchilarning nigohi Arabiston yarim orolining eng yirik davlati Saudiya Arabistoniga qarata boshladi. Aynan jahon chempionati paytida Krishtianu Ronaldu doimiy yashash uchun bu yerga kelishi haqida mish-mishlar tarqala boshladi.
Ko‘p o‘tmay, shunday bo‘ldi - Krish "An-Nasr"ga kelib, yiliga 200 million yevrolik shartnoma oldi. Ammo saudiyaliklar bu bilan to‘xtab qolish niyatida emasliklarini bildirdi. Bu yozda ular Karim Benzemani (portugaliyalikning yarmi narxida) o‘ziga tortdi, Stiven Jerrardni murabbiy qilib oldi. Bularning barchasi 2030 yilgi jahon chempionatini Misr va Gresiya bilan birgalikda o‘tkazish istagi fonida sodir bo‘lmoqda, bundan tashqari, oktyabr oyida Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasi Muhammad bin Salmon "Nyukasl" aksiyalarining nazorat paketini sotib olgan edi.
Sport arenasida yangi davlat
Saudiya Arabistonining xalqaro maydondagi nufuzi ortib borayotgani dunyoning turli burchaklarida bahs-munozaralarga sabab bo‘lmoqda. Dunyo globallashib borayotgani va xaritada sportning yangi diqqatga sazovor joylari paydo bo‘layotganini qo‘llab-quvvatlovchilar ham bor. Ammo diametral qarama-qarshi fikrlar ham mavjud. Inson huquqlari tashkilotlari va faollari Saudiya Arabistonida inson huquqlarining poymol etilishidan xavotirlik bildirmoqda.
Bu "Vision 2030" rivojlanish strategiyasining yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, uning doirasida Saudiya Arabistonida hayotning ko‘plab sohalarida keng ko‘lamli o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Ammo yagona maqsad - obro‘ni ko‘tarish, deyish mutlaqo to‘g‘ri emas. Saudiyaliklar sportdan diplomatik munosabatlar o‘rnatish va mamlakatga xorijiy sarmoyalarni jalb qilish uchun foydalanadilar. Shu sababli Saudiya Arabistoni neft daromadiga qaramlikni jiddiy ravishda kamaytirishni rejalashtirmoqda.
Butun loyihaning asosiy dvigateli valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon boshchiligidagi qirollik oilasi hisoblanadi. U Saudiya Arabistoni Suveren Jamg‘armasi yordami bilan ishlaydi, bu orqali ko‘pchilik investisiyalar o‘tadi. Shunday qilib, bu jamg‘arma “Nyukasl”ning 80% aksiyalarini va mamlakatning yetakchi futbol klublari – “Al-Ahli”, “Al-Ittihod”, “Al-Hilol” va “Al-Nasra”ning 75 foiz ulushini nazorat qiladi. Demak, aslida “Nyukasl”ni sotib olish ham, Ronaldu va Benzemaning xaridlari ham davlat pullari evaziga amalga oshirilgan.
Umuman olganda, bu mablag‘lar va notijorat tashkilotlar bilan bog‘liq vaziyat juda xiralashgan. Masalan, Saudiya Arabistonidagi asosiy klublarning 25% aksiyalari de-yure xususiy tashkilotlari va korporasiyalariga tegishli, biroq ayni paytda ularning ko‘pchiligi qirol oilasi a’zolari tomonidan ham nazorat qilinadi. Umuman olganda, G‘arb dunyosi mamlakat imidjiga, Yaqin Sharqdagi boshqaruv va sarmoya usullariga qanday munosabatda bo‘lmasin, xaritada yangi jiddiy futbol mamlakati paydo bo‘lgani bor gap.
Futbol sarmoyasi
Mashhur Konfederasiyalar kubogi bir vaqtlar "Qirol Fahd kubogi" deb nomlangan. Bu 1990 yillarda Saudiya Arabistonida tashkil etilgan va mamlakatning o‘sha paytdagi hukmdori nomi bilan atalgan turnirdir. Saudiyaliklar turnir FIFAning yurisdiksiyasiga o‘tguniga qadar barcha xarajatlarni boshqargan. Lekin haqiqat shundaki, Saudiya Arabistoni futbol olamida anchadan buyon mavjud.
2008 yilda davlatga qarashli "Saudi Telecom" kompaniyasi Premyer-liga va Chempionlar ligasini endigina qo‘lga kiritgan "Manchester Yunayted" bilan uzoq muddatli hamkorlikka kirishdi. 2017 yilda klub Saudiya Arabistonining sport bo‘yicha bosh boshqarmasi bilan "Vision 2030" doirasida futbolni rivojlantirish uchun strategik hamkorlikni e’lon qildi.
2019 yilda valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon "Manchester Yunayted"ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotib olishdan manfaatdor ekanligi haqida xabarlar paydo bo‘ldi. Davlat jamg‘armasi rahbari Yaser Al Rumayyan keyinchalik klubning 30% ulushini sotib olish uchun 700 million funt sterling taklif qilganini ma’lum qildi. Ammo kelishuv amalga oshmadi. “Manchester Yunayted” bilan bu ish bermadi, ammo Saudiya Arabistoni hali ham Yevropa futbol bozoriga kirib bormoqda. 2020 yilda Qirollik sudi maslahatchisi Turki bin Abdul Mohsen Al-SHayx Ispaniyaning "Almeriya" klubini sotib oldi va Saudiya Arabistoni umumiy sport boshqarmasi sobiq bosh prezidenti Abdulla bin Musaid Al Saud futbol sanoatiga katta sarmoya kiritadi va bir nechta klublarga egalik qiladi, ulardan eng mashhuri "Sheffild Yunayted"dir. Bundan tashqari, Saudiya Arabistoni 2018 va 2019 yillarda mos ravishda Italiya va Ispaniya Superkuboklariga mezbonlik qilgan. Ispaniya Superkubogi endi 2029 yilgacha Ar-Riyodda o‘tkaziladi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
