Fransiya hukumati 2024 yilda Parijda bo‘lib o‘tadigan Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlari vaqtida xavfsizlikni ta’minlash maqsadida amalga oshiriladigan videokuzatuv tizimlarida sun’iy intellekt (keyingi o‘rinlarda AI)dan foydalanishni ma’qulladi.
Fransiya AIga asoslangan monitoringga ruxsat beruvchi birinchi Yevropa Ittifoqi davlatiga aylanadi. Mamlakat yozgi o‘yinlardan keyin qonun polisiyaning vakolatlarini kengaytirishidan xavotirda.
Olimpiadada AI nima uchun kerak?
Kelgusi yil 26 iyuldan 11 avgustgacha bo‘lib o‘tadigan Olimpiadaga 10 mingdan ortiq sportchi va 13 millionga yaqin muxlis tashrif buyuradi. Parijda mehmonlar xavfsizligini ta’minlash uchun ular videokuzatuv tizimlariga sun’iy intellektni joriy etishni taklif qilishdi, bunda uning algoritmlari odamlarni aniqlash uchun mo‘ljallanmagan.
Rasmiylarning ta’kidlashicha, texnologiya tashlab ketilgan sumkalar, yong‘inlar, tirbandliklar yoki g‘alati olomon xatti-harakatlari kabi potensial xavfli vaziyatlarni aniqlay oladi. Yig‘ilgan ma’lumotlarga asoslanib, huquq-tartibot idoralari sodir bo‘layotgan voqealarga aralashish yoki aralashmaslik to‘g‘risida qaror qabul qiladi.
2023 yil fevralida Fransiya Senati eksperimental videokuzatuv to‘g‘risidagi qonun loyihasini ko‘pchilik ovoz bilan qo‘llab-quvvatladi (254 ta yoqlangan, 28 ta qarshi ovoz). Fransiya sport vaziri Ameli Oudea-Kastera buning uchun senatorlarga minnatdorchilik bildirdi va qonun loyihasida O‘yinlarning muammosiz o‘tishini ta’minlash uchun «katta tuzatishlar» kiritilishini tushuntirdi, ichki ishlar vaziri Jerald Darmanin esa uning qabul qilinishi Olimpiada xavfsizlikni ta’minlash uchun asos yaratadi, deb hisoblaydi. Fransiya Milliy Assambleyasi ham qonun loyihasini ma’qulladi. Oxirgi so‘z mamlakat Konstitusiyaviy kengashida qoldi, u barcha kelishmovchiliklar bo‘yicha kelishuvga erishishi kerak edi (va ular yetarli bo‘ldi). Shunday qilib, 18 may kuni Fransiya hukumatiga sun’iy intellekt yordamida boshqariladigan kuzatuv kameralarini joylashtirish bo‘yicha rejalarini ilgari surish uchun ruxsat berildi, bu «shaxsiy hayotni hurmat qilish huquqini buzmaydi» deb topildi. Fransiya Yevropa Ittifoqida sun’iy intellekt asosida monitoring o‘tkazgan birinchi davlatga aylandi.
Yangi texnologiya birinchi marta Fransiyaning to‘qqiz shahrida (Parij, Bordo, Marsel, Lion, Vilnev-d'Ask, Sent-Etyen, Nissa, Nant va Tuluza) bo‘lib o‘tadigan regbi bo‘yicha erkaklar o‘rtasidagi Jahon kubogida sinovdan o‘tkaziladi. U joriy yilning 8 sentyabridan 28 oktyabrigacha bo‘lib o‘tadi.
Parij 2024 da kim sun’iy intellekt tarafdori edi?
Fransiya parlamentining huquqiy masalalar bo‘yicha qo‘mitasi raisi Sacha Xoli ushbu texnologiya 2016 yilda Nissadagi terakt va o‘tgan yili «Stad de Frans» stadionida bo‘lib o‘tgan Chempionlar ligasi finalidagi tartibsizliklar kabi vaziyatlarning oldini oli mumkinligini taxmin qildi. Parijda «Liverpul» va «Real» o‘rtasidagi o‘yin oldidan yuz bergan tiqilinch tufayli 1000 ga yaqin odam jarohat oldi - polisiya yig‘ilganlarni ko‘zdan yosh oqizuvchi gaz bilan ortga itarib yubordi. Finalning o‘zi 36 daqiqaga kechiktirilishi kerak edi.
Prezident Emmanuel Makronning Uyg‘onish davri partiyasi deputati Stiven Mazars 2024 yilgi Olimpiada o‘yinlari uchun sun’iy intellekt texnologiyasini oqlar ekan, «Butun dunyoni kuzatgan holda Fransiya o‘z tarixidagi eng katta xavfsizlik muammosiga javob berishi kerak», dedi.
Los-Anjeles-2028dagi navbatdagi yozgi o‘yinlar tashkilotchilari Parij-2024dagi eksperimentga alohida e’tibor qaratmoqda va hatto besh yil ichida Amerika Olimpiadasiga qarshi bo‘lganlar ham buni kuzatadi. Bu qo‘mita a’zosi Erik Shexan bunday texnologiyani o‘yinlarni o‘tkazish uchun ajralmas qism deb hisoblaydi.
«Tokio ko‘p yillar davomida terrorizmga qarshi qonun qabul qilishga urinib keldi va har safar muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Ular Olimpiada o‘yinlarini ma’qullashi bilanoq, musobaqa paytidagi favqulodda holatni dalil sifatida ishlatib, qonun qabul qilindi», — dedi Shexan.
Informasion erkinliklar bo‘yicha milliy komissiya fuqarolarning biometrik ma’lumotlariga ishlov berilmasligi sharti bilan qonun loyihasini qo‘llab-quvvatladi. Ammo yangi texnologiyaning ashaddiy raqiblari ham bor edi.
Qarshi bo‘lganlarning argumentlari qanday?
Fransiya inson huquqlari bo‘yicha guruhlar qonun loyihasi joriy yilning bahorida kuchga kirishi va O‘yinlar tugaganidan bir yil o‘tib, 2025 yilning iyunigacha davom etishidan xavotirda. Ularning fikricha, sun’iy intellektdan foydalangan holda fuqarolar monitoringi doimiy bo‘lib qolishi xavfi mavjud. Qonun bir qator shaxsiy daxlsizlik faollari, fuqarolik jamiyati tashkilotlari, Yevropa parlamenti a’zolari va fransuz chap qanot siyosiy koalisiyasi qonunchilarining qarshiliklariga sabab bo‘ldi. Ushbu guruhlarning ta’kidlashicha, AI texnologiyasi polisiya kuchini sezilarli darajada kengaytiradi, shaxsiy hayot va fuqarolik erkinliklariga tajovuz qiladi va keyingi bosqinlarga yo‘l ochadi.
«Bizda bu texnologiyalar katta zarar keltirishi haqida dalillar bor. Ular odamlarni noto‘g‘ri tarzda aniqlashga va noqonuniy tarzda hibsga olishga olib keladi», — dedi Xalqaro Amnisiya tashkilotining sun’iy intellektni tartibga solish bo‘yicha maslahatchisi Mxer Akopyan.
Fransiya hukumati qonun biometrik ma’lumotlar, barmoq izlari yoki DNK kabi shaxslarning jismoniy xususiyatlariga oid ma’lumotlarni to‘plashga ruxsat bermasligini aytadi, biroq yangi qonunga qarshi bo‘lgan fransuz raqamli huquqlar guruhining a’zosi Alouette buni taqiqlaydi.
«Sun’iy intellekt kimnidir jismoniy xususiyatlariga qarab avtomatik ravishda taniy oladi. Yangi tasdiqlangan texnologiya va yuzni tanish o‘rtasidagi yagona haqiqiy farq shundaki, algoritm yuzga emas, balki tanaga e’tibor qaratadi. Biz uchun bu hali ham bir xil biometrik texnologiya», - dedi Alouette.
Fransiyadagi Xalqaro Amnistiya tashkilotining texnologiya va inson huquqlari bo‘yicha mutaxassisi Katia Roux shunday dedi: «Biz ushbu algoritmlar g‘ayritabiiy yoki shubhali xatti-harakatlarni aniqlash uchun stasionar kameralar yoki dronlardan olingan tasvirlarni tahlil qila olishidan chuqur xavotirdamiz. Birinchidan, g‘ayritabiiy yoki shubhali xatti-harakatni aniqlash muammosi bor - qaysi xatti-harakatlar normal va normal emasligini kim hal qiladi? «Bundan tashqari, inson huquqlari va asosiy erkinliklari nuqtayi nazaridan, biz ushbu taklif shaxsiy hayot huquqiga tahdid soladi deb hisoblaymiz, shuningdek, so‘z erkinligi, yig‘ilishlar erkinligi va kamsitmaslik tamoyiliga ta’sir qilishi mumkin deb hisoblaymiz», – dedi u.
Huquq himoyachilari Parij o‘yinlari doimiy qonun ostida bo‘lishi maqsadida istisno choralar uchun bahona bo‘lmasligi kerakligi haqida ogohlantirdi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
