Rafael Ilyasov - taniqli futbol hakami, hozirda Volga sport akademiyasining futbol-xokkey va figurali uchish bo‘limida ishlaydi. Asli toshkentlik bo‘lgan Ilyasov 2010 yilgi futbol bo‘yicha jahon chempionatida ishlagan va Osiyo futbol konfederasiyasining eng yirik turnirlarida hakamlik qilgan. Rossiya OAVsi taniqli sobiq hakamdan Rossiyaning OFKga kirish istiqbollari haqida so‘radi.
"Osiyo millati, dini, mentaliteti jihatidan farq qiladi"
— Rafael Eduardovich, Osiyo Futbol Konfederasiyasi haqidagi bilimlaringiz bilan o‘rtoqlashsangiz.
- Boshlash uchun, uning shtab-kvartirasi Malayziyaning Kuala-Lumpur shahrida joylashgan bo‘lib, konfederasiya hududiy qamrovi bo‘yicha dunyodagi eng yirik hisoblanadi. Va, ehtimol, Janubi-SHarqiy Osiyo (Xitoy, Yaponiya, ikkala Koreya) Fors ko‘rfazi mamlakatlariga nisbatan juda farq qilishi jihatidan eng xilma-xildir. Aynan Yevropada ular birdamlikka intilishadi, shu jumladan fikrlar, Osiyoda esa nafaqat ko‘p sonli millatlar, balki dinlar ham (tushunish uchun: o‘sha yillarda faqat Sovet O‘zbekistonining poytaxti Toshkentda yuzdan ortiq millat vakillari yashagan). Hatto odamlarga xos bo‘lgan xarakter ham butunlay boshqacha: masalan, koreyslar, yaponlar hech qachon biron bir rasmiy tadbirga kech qolishlariga yo‘l qo‘ymaydilar, Fors ko‘rfazi mamlakatlarida esa 15-20 daqiqaga kechikish tartibida hisobga olinadi. Ular hamma narsani oldindan qilishga odatlanmaganlar, ko‘pincha buni oxirgi daqiqaga qoldiradilar. Boshqa tomondan, xuddi koreyslar va yaponlar kabi buyurtma berishga odatlangan o‘sha avstraliyaliklar, bu qoidalarda ko‘rsatilmaganligi haqidagi qo‘shimcha so‘rovga javob berishadi. Ammo Fors ko‘rfazi mamlakatlarida ular mehmonning iltimosini qondirish uchun har narsaga tayyor bo‘lishadi.
Hatto tarbiyada ham farq bor, xuddi o‘sha Janubiy Koreyada besh yoshga to‘lgunga qadar bolaga aql bo‘yicha deyarli hamma narsaga ruxsat berilgan. Shunga o‘xshash narsa Yaponiyada, Avstraliyada sodir bo‘ladi va faqat besh yildan keyin tarbiya yanada qattiqlashadi.
— "Zilanta"ning gandbol bo‘yicha murabbiyi Aleksey Popov, aksincha, janubiy koreyaliklarning mashg‘ulot jarayonini kuzatib, tartib-intizomiga hayron bo‘ldi.
- Bu bola besh yoshga to‘lgandan keyin sodir bo‘ladigan chekinish jarayoni. Shundan so‘ng, bolalik, ular aytganidek, tugaydi va bola eng qattiq tartib-intizomga botiriladi. Men Janubiy Koreya haqida gapirayotganim uchun, biz xizmat o‘yinlariga uchib kelgan Shimoliy Koreya haqida bir necha so‘z aytaman. U yerga yetib kelganingizdan so‘ng, barcha uyali aloqa moslamalari olib qo‘yiladi, mehmonxonada bepul Internet ham yo‘q, shuningdek, sizga hamrohlik qilish uchun maxsus odam tayinlangan. Va Janubiy Koreya vakillari yaqin joyda bo‘lgan vaziyatda, uchinchi tomonsiz hech qanday aloqa bo‘lishi mumkin emas. Shaxsan men turnirdan keyingi ziyofatda janubiy koreyalik shimollikka yaqinlashgan zahoti uning hamrohi uning yonida bo‘lganini va hech qanday niqobsiz aytilgan gaplarni tinglaganini o‘zim ko‘rdim.
Taxminan xuddi shu narsa Kambodjada (sobiq Kampuchiya) amalga oshiriladi, bu yerda mehmon kuzatish vazifalari fuqarolik kiyimidagi ofiser tomonidan, ammo qurol bilan bajariladi. Parkga ertalab yugurish uchun chiqqanimizda ham u mopedida bizni kuzatib bordi. Men ulardan so‘radim: bunday nazoratning sababi nima?
"Hatto odam o‘g‘irlash holatlari bo‘lgan"
- Ha, ayniqsa, hakamlar bilan muzokara o‘tkazish imkoniyati u uyda bo‘lganida ham amalga oshirilishi mumkin edi.
- Hakam bilan kelishuv masalasi u yerda ham ko‘rib chiqilmaydi, jiddiy aytyapman, hatto xayolimda ham bunday narsa yo‘q. Ularning mentaliteti oddiygina "hakamlar bilan ishlash" haqidagi odatiy fikrimizni rad etadi. Ishonchsizlik haqidagi savolga esa, ular bizning xavfsizligimizga oid savollar, qachonki muammolarni keyinroq hal qilishdan ko‘ra, haddan tashqari oshirib yuborgan ma’qul, deb javob berishdi. Masalan, hatto odam o‘g‘irlash kabi. Bundan tashqari, Kambodja o‘yin oxirida stadionga hamma kelishi mumkinligi haqida ajoyib taassurot qoldirdi, chunki u yerda dinamiklar, kuchaytirgichlar chiqariladi va tashrif buyuruvchilar ilgari SSSRda qo‘llanilgan sanoat gimnastikasi kabi mashqlarni bajaradilar.
- Ekzotik narsani eslaysizmi?
- Ehtimol, Maldiv orollari bundan mustasno, ular nomidan ko‘rinib turibdiki, okean bilan ajratilgan turli xil orollardir. Bizni mehmonxonada yashagan bir oroldan, futbol stadioni joylashgan boshqa orolga kuchli qayiqlarda olib ketishdi. Boshqa safar ular oroldan orolga uchib o‘tdik.
"Hamma ittifoqchilarimiz va raqiblarimiz haqida hamma narsani yaxshi tushunadi"
- Osiyo qit’asidan kim potensial ravishda Rossiyaning qabul qilinishiga qarshi bo‘lishi mumkin va kim buning tarafdori?
— Masalan, uzoqqa borishning hojati yo‘q, chunki futbol ko‘pincha mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy hayotning timsoli hisoblanadi. Hamma ittifoqchilarimiz va raqiblarimiz haqida hamma narsani mukammal tushunadi. Men, ilgari Osiyo qit’asida bo‘lganim uchun, ko‘pincha kam ma’lum bo‘lgan nyuanslar haqida gapirishim mumkin. Masalan, Iordaniyani olaylik. U Isroildan faqat O‘lik dengiz orqali ajratilganga o‘xshaydi. Aslida u yerdagi tubsizlik bitta dengizdan ancha katta. Miyadagi tubsizlik, chunki hatto Isroil haqida gapirganda ham, siz iordaniyaliklarning ichki tarangligini his qilasiz, ular bu mavzudan juda xafa bo‘lishadi. Shu sababli, umume’tirof etilgan "bir xil ruhda tarbiyalangan" iborasi ko‘pincha o‘z madaniyati, o‘z dini, o‘ziga xosligi, o‘ziga xos tarixiy va siyosiy nyuanslariga ega bo‘lgan Osiyo uchun mutlaqo mos kelmaydi.
- Ha, lekin farq shundaki, Rossiya ko‘pincha bu nyuanslarni tushunadi va ularga rioya qilishga tayyorligini e’lon qiladi. Qatarda bo‘lib o‘tgan Jahon Chempionatida Qur’onni yoqib, o‘z jamoalarining shafqatsiz xatti-harakatlari bilan islom olamini yana bir bor o‘ziga qarshi qo‘ygan Yevropadan farqli o‘laroq, butun dunyoga uning qadriyatlariga qarshi chiqdi.
- Birovning uyiga kelganingizda, o‘zingizning nizomingiz va birovning monastiri haqida rus maqolini ishlatish mutlaqo to‘g‘ri. Ammo taklif etilayotgan ijroiya qo‘mita bo‘yicha fikr-mulohazalar mamlakatni konfederasiyaga qabul qilish yoki qabul qilmaslik haqida qaror qabul qilishi mumkin, bu nafaqat madaniy va diniy qadriyatlarga ta’sir qilishi mumkin, balki ma’lum bir federasiyaning qabul qilinishi bilan bog‘liq homiylik ineksiyalariga ham ta’sir qilishi mumkin. Osiyo ham geografik, ham diniy, ham moliyaviy jihatdan bo‘lingan, chunki Fors ko‘rfazida neft, gaz va boshqalar bor, Janubi-SHarqiy Osiyo esa yuqori texnologiyali hisoblanadi. Faqatgina ushbu holatlarni sanab o‘tsak ham, Rossiyani a’zo sifatida qabul qilishi mumkin bo‘lgan u yoki boshqa ijroiya qo‘mitalari qarorlarini oldindan aytish juda qiyin.
Masalan, "Toyota kubogi" bor, uning shafeligida klublar o‘rtasidagi jahon chempionati o‘tkaziladi. Va agar faqat Yaponiya Rossiyaning Osiyo Konfederasiyasiga qo‘shilishiga qarshi bo‘lsa ham, uning rahbariyatida savollar tug‘ilishi mumkin: nega biz bir mamlakat uchun uyg‘un tuzilmani buzishimiz kerak?
Men futbol prizmasidan Rossiyaning Osiyo Konfederasiyasiga qabul qilinishi haqida o‘ylayapman. U yerda barcha federasiyalar vakillari ham to‘planishadi, ular Rossiyaning Osiyoga kirish huquqiga oid savollarni berishadi.
"Barcha sobiq Sovet respublikalariga UYEFAga a’zo bo‘lish taklif qilindi"
- Men buni presedent asosida aytgan bo‘lardim. Isroil Osiyoda edi, ammo harbiy to‘qnashuvdan so‘ng arab mamlakatlari jamoalari u bilan o‘ynashdan bosh tortdilar, natijada Isroil Avstraliya va Okeaniya orqali tranzitda Yevropaga yetib keldi. Rossiyadan farqli o‘laroq, Osiyo qit’asiga hech qanday aloqasi yo‘q, lekin o‘z qit’asida sportning kuchsizligi tufayli u yerda musobaqalarda qatnashadigan Avstraliyada esa aksincha. Qozog‘iston futboli bu mamlakatning barcha boshqa federasiyalari Osiyo Konfederasiyasiga qarashli bo‘lishiga qaramay, UYEFAni tanladi.
- Shu o‘rinda Qozog‘iston haqida tushuntirmoqchiman, chunki Sovet Ittifoqi parchalanganda FIFA barcha 15 ittifoq respublikasi vakillarini UYEFAga a’zolikka taklif qilgan va vaqt o‘tishi bilan Qozog‘iston ham shu yo‘lni tanlagan. Ya’ni, bu yerda, qo‘shnilarimiz taklifnoma bilan harakat qilishdi. O‘zbekiston federasiyasida, aniq bilaman, UYEFAga o‘tish taklifini rad etishdi, chunki ular Osiyoning eng kuchlisi bo‘lishni kutishgan, u yerda kuchli futbol yo‘q, u yerda hammani osonlikcha mag‘lub etamiz, deyishadi.
- Ehtimol, 90-yillarning boshlariga kelib, bunday fikrlar o‘z-o‘zidan asos bo‘lgandir, chunki o‘sha Yaponiyada professional liga yo‘q edi, Janubiy Koreyada faqat talabalar ligasi mavjud edi. Ammo 1992 yilda Yaponiyada J ligasi tashkil etildi, Janubiy Koreya chempionati 1983 yildagi debyutdagi beshta jamoadan 1995 yilda to‘qqiztaga ko‘paydi. Muhimi: sovet futbolining eng kuchli futbolchilari u yerga, Osiyoga, jumladan, O‘zbekistondan ham o‘ynashdi. O‘zbek futboli yetakchilari Pyatniskiy, Kechinov Rossiya termasini tanladi.
- Ha, sovet futboli yukida biz unvonlarga da’vo qilishimiz mumkin edi. Ammo, boshqa tomondan, futbol rivojiga xuddi shunday munosabat SSSRdan kelgan yangi futbolchilarga nisbatan Osiyoda ham mavjud edi. Masalan, "to‘p bor, u sharsimon, u bilan futbol o‘ynashadi” mavzusida ma’ruzalar o‘qib, bizga futbolni rivojlantirish bo‘yicha instruktorlarni yuborishni boshladilar. Leningraddagi Lesgaft sport institutlarini, Oliy murabbiylar maktabini va hokazolarni tamomlagan murabbiylarimizning munosabatini tasavvur qila olasizmi? Bizga "hushtak bor, qoidaning 17 bandi bor" deyishganda, hakamlik haqidagi ma’ruzalar ham taxminan shunday edi. OFK shtab-kvartirasi joylashgan Malayziyada ham O‘zbekistonga past nazar bilan qarashgan shekilli. Va biz bir-birimizga shunday qaraganimizda, raqobatchilar ancha oldinga borishdi.
O‘zimizning muxbir tarjimasi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
