Birinchi jahon chempionati 1930 yilda Urugvayda o‘tkazilgan: 17 kun ichida 18 ta o‘yin o‘tkazilgan va finalda Argentinani 4:2 hisobida mag‘lub etgan mezbonlar g‘olib bo‘lgan.
Yevropaliklar kemalarda suzib kelishdi, Misr esa bo‘ron tufayli jahon chempionatida ishtirok eta olmadi;
Hammasi bo‘lib 13 ta jamoa ishtirok etdi, ulardan faqat to‘rttasi Yevropadan edi - qolganlari global iqtisodiy inqiroz tufayli rad etishdi. Yevropaliklar Urugvayga kema va pochta kemalarida yetib kelishgan. U yerda ular mashg‘ulot o‘tkazishdi, suhbatlashishdi, zavqlanishdi. Bizda bu sarguzashtlar haqida batafsil materiallar mavjud.
O‘sha paytda misrliklar jahon chempionatiga Yugoslavlar bilan birga kemada kelishlari kerak edi, ammo bo‘ron tufayli ular kela olishmadi. Ular turnirda ishtirok etmadilar.
Tarixiy gol qor ostida urildi;
Jahon chempionati tarixidagi birinchi gol Fransiya - Meksika o‘yinida kiritdi. Uning muallifi Lyusen Loran shunday deb eslaydi: “Qor yog‘ayotgan edi - o‘sha paytda janubiy yarimsharda qish edi. Jamoadoshlarimdan biri jarima maydonchasi markaziga uzatmani amalga oshirdi, men esa o‘ng oyog‘im bilan zarba berdim. Hamma xursand bo‘ldi, lekin ular hozir odat bo‘lganidek, yerga dumalamadilar. Tezda bir birimizni tabrikladikda va o‘ynashda davom etdik."
O‘sha o‘yinda fransiyalik yarim himoyachi Shantrel darvozada bir yarim taym turdi, chunki darvozabon Teponing jarohat olganda (o‘shanda o‘yinchi almashtirishlar bo‘lmagan).
Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, jahon chempionatidagi ilk o‘yinga 4444 kishi tashrif buyurgan. Boshqa o‘yinlarda esa ming nafardan ortiq muxlis tashrif buyurmagan.
Hatto murabbiylar ham hakamlik qilishgan;
Uchrashuvlarda jami 15 nafar hakam ishlagan, biroq ulardan ikkitasi Ruminiya va Boliviya terma jamoalari murabbiylari edi. Ayniqsa, braziliyalik hakam Jilberto Rego esda qolarli bo‘lgan: masalan, yarim finalda Urugvay – Yugoslaviya o‘yinida autdan tashlab berilgan to‘p darvozaga kirib ketgan va hakam golni inobatga olgan. Vaholanki, to‘pni o‘yinga begona inson - polisiyachi kiritgan edi. U shunchaki to‘pni orqaga tepgandi va to‘p to‘ppa-to‘g‘ri darvozadan joy olgan.
Argentina va Fransiya terma jamoalari o‘rtasidagi o‘yinda esa guruh bosqichida o‘sha Rego olti daqiqa oldin final hushtagini chaldi. O‘sha vaziyatda fransuzlik futbolchi Lanjiye darvozabon bilan yakkama-yakka vaziyatga chiqib borgandi. Shundan so‘ng futbolchilar dushdan chaqirilib, maydonga qaytarilgandi.
Argentina terma jamoasi sardori imtihon tufayli ikkinchi tur o‘yinini o‘tkazib yubordi va uning jamoasi 15 metrdan penalti tepdi;
Manuel Ferreyra Meksika bilan o‘yin kuni yakuniy imtihon topshirishi kerak edi, shuning uchun u maydonga tushmadi. Ammo hammasi yaxshi bo‘ldi - u bordi, imtihondan o‘tdi va uchinchi tur o‘yiniga qaytdi.
O‘sha o‘yinda yana bir qiziqarli epizod bo‘ldi. Meksikaliklar darvozasiga penalti belgilandi, shundan so‘ng hakamlar qadamlar bo‘yicha 11 metrni o‘lchashdi. Boliviyalik hakam (u jahon chempionatida o‘z jamoasining murabbiyi) Ulises Sausedo baland bo‘yli edi, shuning uchun u uzun qadamlari bilan to‘pni darvozadan 15 metr uzoqlikda qo‘ydi. Argentinaliklar esa bu penaltini noaniq amalga oshirishdi.
Boshqa manbalarga ko‘ra, argentinaliklar bu penaltini ataylab amalga oshirmaganlar, chunki ular hakam qaroriga rozi bo‘lmaganlar.
Noqonuniy futbolchi almashtirishni hech kim payqamadi;
Ruminiya va Peru terma jamoalari o‘rtasidagi uchrashuvda turnirning eng tezkor goli 50-soniyada kiritildi. Hisob 1:2 bo‘lib turgan paytda peruliklar bir futbolchini boshqa bir futbolchi o‘rniga maydonga tushirdi. Hech kim almashtirish haqida ishora qilmadi, o‘yinchilarning liboslarida raqamlar yo‘q edi, qolaversa, u paytda futbolchilarni yuzidan tanib olish har kimga ham emasdi.
Ammo bu hiyla yordam bermadi, ruminlar uchinchi golni urishdi va g‘alaba qozonishdi.
Yarim finalda oyog‘i singan futbolchi o‘ynadi;
Argentina - AQSH o‘yini shiddatli kechdi. Rafael Treysi birinchi bo‘limda o‘z jamoasi darvozasini himoya qilmoqchi bo‘lib oyog‘ini sindirib oldi, biroq birinchi bo‘lim oxirigacha o‘ynashga kuch topa oldi. Va keyin uni kasalxonaga yuborishdi. AQSH delegasiyasi rahbariyati hatto FIFAdan o‘yinchi almashtirishni so‘ragan, biroq FIFA amerikaliklarning bu talabini qondirmagan.
AQSH jamoasi shifokori bilan bog‘liq bo‘lgan yana bir voqea bor. Epizodlarning birida u maydonga yugurib chiqdi, chamadonini tashladi va bir nechta xloroform qutilari sindi. Uchrashuv to‘xtatildi, kimyoviy moddalar bug‘lari bug‘lanib ketguncha kutishga to‘g‘ri keldi va shifokor maydondan olib chiqilgan.
Tuman tufayli ko‘plab muxlislar finalni o‘tkazib yuborishdi;
Argentinaliklar o‘z muxlislari uchun 20 000 chipta sotib olishgan. Ularning ko‘pchiligi o‘yin tugashi bilanoq stadionga yetib kelishdi. Ular suv orqali o‘tishdi, ammo o‘yin kuni ertalab quyuq tuman bor edi, shuning uchun ertaroq kirishning iloji yo‘q edi, bundan tashqari, chegarada nazorat kuchayganini hisobga olib, imkonsiz edi.
Finalchilar kimning to‘pida o‘ynashi haqida bahslashdi va hakam uchun qayiq tayyorlandi;
Final atrofidagi alohida shov-shuvli hikoya. Ushbu o‘yinni faqatgina belgiyalik Jon Langenus (aytgancha, u ham tuman tufayli o‘yinga kechikkan) o‘yinni boshqarishga rozi bo‘ldi, faqat xavfsizlik kafolati bilan. Bir soat ichida mamlakatni tark etishi uchun uning uchun maxsus qayiq tayyorlandi.
O‘yinga 68 ming tomoshabin tashrif buyurdi (aslida 90 ming bo‘lishi mumkin edi) va ular xavfsizlik choralari taqiqlanganini yozishmoqda. Va soqchilar bir yarim ming kishidan to‘pponcha va revolverlarni olib qo‘yishdi.
Argentina va Urugvay terma jamoalari kimning to‘pida o‘ynashi borasida bahslashdi. Keyin birinchi bo‘lim Argentina (Argentina 2:1 hisobida g‘alaba qozondi), ikkinchi bo‘lim Urugvay (Urugvay uchta javobsiz gol urdi) terma jamoasining to‘pida o‘tkazildi. Biroq o‘sha yillardagi Urugvay matbuoti tanaffusda to‘p o‘zgarmasligini yozgan edi.
Finaldagi so‘nggi golni bir qo‘lli futbolchi kiritdi;
4:2 hisobida Urugvay foydasiga yakunlangan uchrashuvdagi so‘nggi golni Ektor Kastro kiritgan. U nogiron edi, u o‘ng qo‘lisiz o‘ynadi: 13 yoshida u elektr arrasini muvaffaqiyatsiz ishlatgandi. Shuningdek, Kastro, Urugvayning jahon chempionati tarixidagi ilk goli muallifi (bu guruh bosqichida Peruga qarshi o‘yinda g‘alaba qozongan gol edi) ham sanaladi.
U ikki yil oldin Urugvay terma jamoasi bilan Olimpiada va Amerika kubogini ham qo‘lga kiritgan, shundan so‘ng esa Kubokdagi muvaffaqiyatini takrorladi.
Futbolchini yo‘qotib qo‘yishdi va uni o‘ldi deb hisoblashdi, ammo u qaytib keldi;
Ruminiya terma jamoasi uyiga qaytayotganida uning futbolchilaridan biri - Alfred Ayzenbayzer pnevmoniya bilan kasallanib, Genuyadagi kasalxonaga yotqizilgan edi. U kelganidan keyin Buxarestda ko‘rinmagan, shuning uchun u Janubiy Amerikada vafot etgani haqidagi mish-mish tarqaldi.
Delegasiya vakili uning vafoti haqida e’lon qildi. Ular dafn marosimiga tayyorgarlik ko‘rishlari bilanoq, futbolchi qaytib keldi... Bundan tashqari, u figurali uchuvchi bo‘ldi va keyinchalik Olimpiadada qatnashib, muvaffaqiyatga erishdi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
Қаҳрамон Асланов
