29 dekabr kuni futbol olami og‘ir judolikka uchradi - afsonaviy Pele bu yorug‘ olam bilan vidolashdi.
Oddiy aytganda, futbol o‘z qirolini yo‘qotdi. Nafaqat Braziliya, balki butun dunyo futbolining chin faxri anchadan buyon yo‘g‘on ichak saratoniga qarshi kurashib kelayotgandi. Braziliya qahramoni 2021 yil sentyabr oyida saraton tufayli jarrohlik amaliyotini boshdan o‘tkazgandi. So‘nggi vaqtlar kimyoterapiya ham yordam bermayotgani, uning ahvoli yomonlashayotgani haqida xabarlar tarqaldi. Oxir-oqibat, jahonning uch karra chempioni (futbolchi sifatida boshqa hech kim bunday natija qayd etmagan) 82 yoshida omonatini topshirdi.
***
1940 yilning 23 oktyabr sanasi Braziliyaning Tres-Korasoyns mavzesida Edson Arantis du Nasimentu dunyoga kelgan. Keyinchalik u jahonga Pele laqabi bilan tanildi. Pele JCHda 3 marta g‘alaba nashidasini (1958, 1962 va 1970 yillar) surgan tarixdagi yagona futbolchi hisoblanadi. Uning Braziliya milliy jamoasidagi statistikasi shunchaki, zo‘r: 92ta o‘yinda 77ta gol! Tabiyki, hozir butun Braziliya motamsaro holatda. FIFA esa 2 hafta davomida barcha o‘yinlarni Pele xotirasiga 1 daqiqa sukut saqlash bilan boshlashni tavsiya etdi. Sky News xabariga ko‘ra, bu borada tashkilotga a’zo barcha 211ta milliy assosiasiyaga murojaat yuborildi. «FIFA barcha musobaqa tashkilotchilarini shu hafta oxiri va keyingisi davomida har bir o‘yin oldidan 1 daqiqa sukut saqlashga chaqiradi», - deyiladi tashkilot bayonotida. Braziliyaning o‘zida afsonaviy futbolchi vafoti munosabati bilan 3 kunlik motam e’lon qilindi. Bu haqda mamlakat prezidenti Jair Bolsonaru tegishli farmonga imzo chekdi.
***
Afsonaviy futbolchining qadrdon klubi - «Santos» rasmiy saytida yozilishicha, marhum 3 yanvar kuni (bugun) dafn etiladi: «Pelening jasadi 2 yanvar kuni shifoxonadan Santos shahridagi «Vila Belmiro» stadioniga olib boriladi. Sobiq futbolchi bilan xayrlashuv marosimi mahalliy vaqt bilan ertalab soat 10da boshlanadi va roppa-rosa bir sutka davom etadi. Marosim hamma uchun ochiq, lekin odamlarning tobutga yaqinlashishlari taqiqlanadi. Shundan so‘ng kortej Santos ko‘chalari bo‘ylab o‘tib, Pele dafn etiladigan Ekumenik nekropol yodgorligiga yo‘l oladi. Dafn marosimining o‘zida faqat futbolchining oila a’zolari va yaqin do‘stlari uchun joy ajratiladi». Ha, Pele jasadi «Santos» klubining tarixiy stadioni - «Vila-Belmiro» hududiga qo‘yiladi. Bu haqda shahar hokimi buyrug‘i e’lon qilindi. Santos shahri aholisi esa 7 kun davomida motam tutadi. Binobarin, futbol qiroli faoliyatining katta qismini shu klubda o‘tkazgan.
***
Pele bolaligini asosan Bauru shaharchasida o‘tkazgan. U professional faoliyatini shu nomdagi mahalliy klubda boshlaydi. Kambag‘al oilada ulg‘aygan Pelening so‘zlariga ko‘ra, u «Santos»ga o‘tishdan oldin hech qachon ochiq okeanni ko‘rmagan va uning suvi sho‘rligini faqat gap-so‘zlardan bilardi. «Suv haqiqatan ham, sho‘rmi yoki yo‘qligini tekshirish uchun libosim va poyabzalim bilan okeanga tushdim. Ha, u xuddi aytganlaridek edi...», - degandi Pele 2006 yili.
***
Pele deyarli butun faoliyatini «Santos»ga bag‘ishlaydi. Jumladan, klubning 3ta rasmiy o‘yinida o‘zini darvozabon sifatida ham sinab ko‘radi. E’tiborlisi, ularning barchasida «Santos» g‘alaba qozonadi. 1969 yilning noyabr oyida «Botafogo»ga qarshi kechgan bahsda Pele hattoki, darvozani daxlsiz saqlab, 3:0 hisobidagi g‘alabaga katta hissa qo‘shadi.
***
Jahonning bo‘lajak 3 karra chempioni bolaligida Baurudagi stansiyada poyabzal tozalovchi bo‘lib ishlagan. Uning birinchi to‘pi - qog‘oz bilan to‘ldirilgan, ustiga arqon bog‘langan paypoq edi. Oradan ma’lum vaqt o‘tgach, Pele mahalliy poyabzal fabrikasida ish boshlaydi. Ehtimol, «San-Paulu» va «Flamengo» klublari sobiq hujumchisi Valdemar de Brito «Bauri» yoshlar jamoasi boshqaruvini qo‘lga olmaganida, Pele kashf etilmasmidi? U 10 yoshli Edson Arantis du Nasimentu iste’dodini vaqtida payqaydi va «Santos»ga yuboradi.
***
Pele hamisha muvaffaqiyatga faqat mehnat va yaxshi ta’lim yordamida erishish mumkinligi haqida gapirardi: «Alifbo, alifbo! Har bir bola o‘qish va yozishni bilishi shart». Ammo Braziliyada ta’lim dasturi sust bo‘lib, ko‘pchilik maktab uchun vaqt ajratolmasdi - ovqat uchun yelib-yugurish... Lekin Pele harbiy sohada mutaxassislikka ega edi - 18 yoshida 6 oy davomida futbol va xizmatni birlashtirgan. 1970 yillarda esa jismoniy madaniyat sohasida oliy ma’lumotga ega bo‘lgan.
***
Pele 1958 yili Shvesiya mezbonlik qilgan JCHda aslida kimligini ko‘rsatib qo‘yadi. 17 yoshli braziliyalik Fransiya termasiga qarshi o‘yinda «xet-trik»ka erishgach, butun Yevropada ovoza bo‘lgandi. Pele o‘sha mundialdan keyin jahon chempionida yana 2 marta zafar quchadi. Afsona 1971 yili Yugoslaviya termasiga qarshi o‘rtoqlik o‘yinida milliy jamoa bilan xayrlashadi. Yana 3 yildan keyin esa «Santos»dan ketadi. Pelening so‘nggi klubi - «Nyu-York Kosmos» (AQSH). Afsona 1977 yili aynan shu klub va «Santos» o‘rtasidagi shou-o‘yinidan so‘ng butsalarini rasman mixga iladi. 1981 yili jurnalistlar Peleni asr sportchisi sifatida tan olishadi. 2000 yili esa FIFA uni XX asrning eng yaxshi futbolchisi maqomiga munosib ko‘radi.
***
Pele hech qachon o‘zining buyukligiga shubhalanmagan va bu borada ko‘p bora bayonot ham bergan. «Hech qachon boshqa Pele kelmaydi, men betakror va takrorlanmasman» - bu marhum afsonaning eng mashhur iqtiboslaridan biri. Umuman, Pele buyuklik mezonini ancha oldin belgilab qo‘ygandi: «Futbolda minglab gol urganman va bu borada o‘zib ketadigan odam topilmagunicha, mendan yaxshiroq futbolchi borligini tan olmayman. Qachon topilsa, shunda gaplashamiz». Lekin uning 1957-1977 yillar oralig‘ida «Santos»dagi gollaridan 757tasi rasman tan olingan. Klub esa Pelening jami gollari 1000taga yaqinlashganini ta’kidlaydi.
***
Pelening oxirgi marta shifoxonaga yotqizilishiga umumiy shish va yurak yetishmovchiligi sabab bo‘ldi. Muhimi, u so‘nggi kunlargacha ruhini cho‘qtirmadi. «Tabiatan kuchliman, umidim katta va odatdagidek davolanish jarayonini kuzatib boryapman. G‘amxo‘rlik uchun shifokor va hamshiralarga rahmat. Xudoga ishonaman va butun dunyo bo‘ylab kelgan har bir xabar kuch bag‘ishlaydi», - degandi u ijtimoiy tarmoqlar orqali.
***
FAKTLAR
- Pelening jami 1363ta o‘yinda 1283ta gol urgani haqida ma’lumotlar bor. Biroq 500ta goli norasmiy o‘yinlar mahsulidir.
- Pele terma jamoadagi faoliyatini «Marakana»da to‘plangan 135 ming muxlis qarshisida yakunlagan.
- Pele o‘g‘li - Edinyo giyohvand moddalar savdosi tufayli 33 yilga ozodlikdan mahrum etilganini yoqlab chiqqan.
- Pele faoliyatidagi 1000-golini 1969 yilning 19 noyabrida nishonlagan. Shundan buyon «Santos» bu sanani «Pele kuni» sifatida nishonlaydi. Yubiley gol «Vasko de Gama» darvozasiga penaltidan urilgan.
- Pele 1964 yili «Santos»ning «Botafogo»ga qarshi o‘yinida 8ta gol urgan.
- Pele faoliyati cho‘qqisida 100 metr masofani 10 soniyada bosib o‘tgan.
- Pelening 7 nafar farzandi bor. E’tiborlisi, u «7»ni omad keltiruvchi raqam sifatida ta’riflagan.
- Pele faoliyati davomida 92 marta «xet-trik» qayd etgan.
PELENING ONASI HALI HAYOT
Pelening onasi Selesta Arantis xonim hayot, ammo o‘g‘lining hayotdan ko‘z yumganini bilmaydi. «Onamiz bilan gaplashamiz, ammo u vaziyatni bilmaydi. Onam o‘z dunyosida yashaydi. Har safar unga «Biz akam uchun duo qilishimiz kerak», deganimda ko‘zini ochadi. Ammo aslida nimani nazarda tutayotganimni anglamaydi», — dedi Pelening singlisi Mariya. Selesta Arantis xonim noyabr oyida 100 yoshni qarshiladi.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
