Sharhlovchilar qiroli Nikolay Ozerov “Nam ne nujen takoy xokkey!” degan ibora ishlatgan, ko‘pchilik biladi. Bu iboraning haddan tashqari mashhur bo‘lib ketishiga nima sabab bo‘lgan, deb o‘ylaysiz?
Bu so‘zlar sharhlovchi tomonidan 1972 yilgi Kanada va SSSR terma jamoalari o‘rtasidagi №7 seriyasi oxirgi o‘yinida ishlatilgan. Vatandoshlari yengilib turganida yo ularning o‘yinlari chiqmayotgan paytda emas, balki kanadaliklarning goli orqadagi hakamlar tomonidan hisobga olinmagan, buning natijasida mehmonlar delegasiyasi hakamlar brigadasiga tashlangan paytda aytilgan bu so‘zlar. Sobiq ittifoqdek biqiq va senzurasi vahimali mamlakatda bu so‘zlarni aytish juda xatarli edi. Shunday bo‘lsa-da, Ozerov kanadaliklarning haqligini e’tirof etish uchun ham shu so‘zlarni aytishga jur’at eta olgan.
Hozirgi rus sharhlovchilari ham “Nam ne nujen takoy futbol” degan iborani ko‘p ishlatadilar. Ammo o‘rnida emas. Jamoalari yengilib turgan paytda, natija ular muxlislik qilayotgan jamoani qoniqtirmayotgan paytda aytadilar. Mashhur iborani ushbu holatda ishlatish uni suiste’mol qilish bilan teng, deb hisoblayman. Ibora mohiyatini izdan chiqarish deyiladi bu. Sharhlovchilarning yondoshuvi xolislik emas, balki muxlislik darajasiga tushib qoladi bu o‘rinda.
Aslida, muxlislik va xolislik degan so‘zlarning o‘zagi bir – “xalos bo‘lish”, ya’ni “har qanday ta’sirdan xalos bo‘lgan holda munosabat bildirish”dan olingan. Lekin o‘zbekchadagi muxlislik boshqa ma’noga ko‘chgan. Xolislikning ayni teskarisiga aylangan.
Xolislik, bu hech qanday g‘araz aralashmagan holda bildirilgan fikr bo‘lsa, muxlislarning ko‘p munosabatlari yon bosishdan boshqa narsa emas. To‘g‘ri, inson bus-butkul xolis bo‘la olmaydi. Bu darajaga chiqish imkonsiz. Biroq, sal yaqinlashsa bo‘ladi.
Oddiy misol keltiraman. Deylik, men “Manchester Yunayted” jamoasining “Vest Hem” bilan kechgan o‘yinidagi bir holatiga e’tiroz bildirib fikr bildirsam, bu masalada qisman xolis bo‘la olaman. Nega?
Chunki men Angliyaning biror bir jamoasiga muxlislik qilmayman, kimning chempion bo‘lishi menga qiziq emas, bu vaziyat boshqa jamoa bilan kechsa ham shunday munosabatda bo‘la olaman, eng muhimi, g‘irt offsayddan urilgan va hisobga olingan golda hakamni tanqid qilish ayb emasligini bilaman. Oldingi ishimni davom ettirgan bo‘laman hisobi.
Endi boshqa vaziyat. Men muxlislik qiladigan “Real” xuddi shunday vaziyatdan gol urdi. Mening darajam u qadar yuqori bo‘lmagani uchun, hech qursa golni himoya qilmasligim kerakligini bilaman. Kimdir tanqid qilsa, bu tanqid rostligini qalbim tasdiqlab turgani holida, unga ters yurishim o‘ta xunuk ish bo‘lishini anglab yetganman.
Aslida, men bu paytda boshqalarga qo‘shilishib “Real”ning golida hakamning xatosi borligini aytishim kerak edi. Endi, uzr, bu ishni eplay olmadimmi, demak, darajam, holatim shu ekan. Hech qursa, shu mavqedan tushib ketmaslik uchun ham chidashim kerak. Mazkur chegarani buzishim bilan men ham quyilagan bo‘laman.
Turli xil tortishuvlarni yuzaga keltiruvchi “dalillar” haqida ham bir og‘iz gap. Bu dalillar shu qadar hiylakorki, ular orqali xilof taraf g‘olib bo‘lishni istaydi. Hamma ko‘rib turgan nohaq holatni himoya qilishning g‘irrom yo‘llari:
A) Oldingi o‘yinlardagi holatlar eslatiladi, “o‘sha vaziyatlar bilan “raschyotmiz”, deyiladi.
B) “Falon jamoa (asosan raqobatchi jamoa) bilan falon kuni mana bunaqa voqea bo‘ldi-ku, nega indamaysizlar?”, deyiladi.
V) Gapirgan odam muxlislik qiladigan klubning xatolari tilga olinadi va hokazo.
Xullas, “Sochingga axlat yopishibdi”, deyilsa, axlatni olib tashlash o‘rniga: “o‘zingga bir qara, ko‘zing nega g‘ilay?”, degan javobni berayotgan odamga o‘xshash holat.
Ha, inson har qanday holatda ham noto‘g‘ri narsani himoya qilmasligi bilan ardoqlanadi. Hech bo‘lmasa, muxlislik va xolislik o‘rtasidagi bir mavqega chiqib olishi darkorki, hech kim uni bu ishda ayblay olmasin.
Aslida, xolislik degan so‘zni bu maqolada ishlatishim u qadar to‘g‘ri emasdi – mavzu arzimaydi. Lekin tushuntirish uchun majbur bo‘ldim. Uzr.
Xayrulla HAMIDOV.
Ҳасанали ота
Фурқат Қурбонов
Холис таҳлилчи блоги
Жалолиддин Қобилжонов
Яҳёхўжа Улуғхўжаев
Сафарали Сиддиқов
«InterFutbol» газетаси
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги
Маъмуржон Ибрагимов
Қаҳрамон Асланов
Шуҳрат Шокиржонов
Шерзод Ражабов
